el-Fetih ve Hamas Arasında Yeniden Gerilim

Giriş

Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın, Anayasa Mahkemesi’nin yasal tavsiyesi üzerine Filistin Meclisini feshetmesinin ardından, Filistin içerisinde – özellikle de Hamas ve el-Fetih hareketleri arasında var olan ilişkilerdeki gerilim tırmandı. Meclisin feshedilmesi, bu eylemin siyasi hedefleri ile siyasi ve yasal boyutları hakkındaki tartışmalar sürerken, mesele söz konusu iki hareketin söylemlerinde de geniş yer buldu. Nitekim hareketlerin ele aldığı diğer konular da, giderek artmakta olan mevcut gerilimi gözler önüne sermekte ve ulusal uzlaşı ile diğer milli meselelere yönelik gerçek tutumlara işaret eden önemli göstergeler ortaya koymaktaydı.

Hamas ve el-Fetih arasındaki çıkmaza giren ilişkilerle ilgili başlıca konulardan biri, el-Fetih hareketinin Gazze Şeridi’nde kuruluş yıldönümü sebebiyle yapılan kutlama ve Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın Hamas hareketini ve destekçilerini “casus” olarak nitelendirmesiydi. Filistin Yönetimi ayrıca Refah Sınır Kapısı’ndaki memurlarını geri çekmiş, el-Fetih hareketi Hamas hareketini Filistin Devlet Televizyonuna saldırmakla suçlamıştı. Hamas ise bu suçlamayı reddetmişti. Aynı şekilde el-Fetih, Hamas hareketiyle diyaloğunu kestiğini açıklamış, bu durumu Mısır ve Katarlı arabuluculara iletmişti. Öte yandan el-Fetih, Hamas hareketinin Gazze’deki hakimiyetini zayıflatacak başka uygulamalara da gideceğini belirterek, özellikle mali harcamalar konusunda yapılacak bu uygulamaların kapsayıcı nitelikte olacağını vurgulamıştı. Bununla beraber her iki hareket de bir diğerine kendi mensup ve kadrolarını tutuklama suçlaması yöneltmişti.

Bu yazıda el-Fetih ve Hamas hareketleri arasındaki gerilimin artış sürecini sunarak analiz ettik ve bu sürecin sebepleri ile gelecekte doğurabileceği sonuçları ortaya koymaya çalıştık.

Gerilimin Artması

Filistin Meclisinin feshedilmesi hiş şüphesiz el-Fetih ve Hamas hareketleri arasında son derece önemli konuma sahip bir gelişmedir. Bu gelişme iki hareket arasındaki ilişkinin – özellikle de Filistin Yönetimi’nin siyasi yaklaşımlarının – niteliğini gözler önüne sermektedir. Zira böylece Filistin Yönetimi’nin, Filistin’in kendi içerisindeki ilişkilere veyahut da işgal rejimine karşı verilen mücadeleye ilişkin temel meselelere yönelik siyasi tutumu gün yüzüne çıkmaktadır. Bu nedenle böylesi bir gelişme üzerine Hamas ve el-Fetih arasındaki ilişkilerdeki gerilimin artması şaşılacak bir durum arz etmemektedir.

el-Fetih’in Yıldönümü Kutlaması

Filistin Yönetimi emniyet güçlerinin geçtiğimiz Aralık ayında Batı Şeria’da Hamas hareketinin kuruluş yıldönümü münasebetiyle Nablus ve el-Halil’de gerçekleştireceği yürüyüşleri engellemesi ve katılımcılara karşı kaba kuvvet kullanmasının ardından,ⁱ el-Fetih hareketi Gazze Şeridi’nde kuruluş yıldönümü kutlaması düzenleme konusunda ısrarcı davrandı. el-Fetih, Ocak ayında Gazze’deki meşhur meydanlardan birinde kuruluş yıldönümü kutlaması gerçekleştirme konusunda ise başarısız olmuştu. Zira hareketin resmi ana akımı ile hareketten ayrılan eski milletvekili Muhammed Dahlan’ın takipçilerinin kutlama tarihleri çakışmış, bunun sonucunda taraflar arasında sürtüşme çıkmıştı. el-Fetih hareketi Gazze emniyet güçlerini, hareketin yüzlerce mensubunu tutuklamakla suçlamış, Hamas’a da Muhammed Dahlan’ın takipçilerine örtülü destek vererek el-Fetih’in içişlerine karışma ithamı yöneltmişti. İçişleri Bakanlığı Gazze Sözcüsü ise el-Fetih mensuplarının tutuklandığı iddialarını yalanlamış, yalnızca kutlama sırasında “sorunların” çıkmasını önlemek amacıyla birkaç kişinin ifadeye çağrıldığını belirtmişti. Ayrıca emniyet güçlerinin müdahalesinin taraflar arasındaki çatışmayı sonlandırmaktan başka bir gaye taşımadığını vurgulamıştı.ⁱⁱ

Bahsi geçen gelişmeler bağlamında,ⁱⁱⁱ Hamas hareketi ile Muhammed Dahlan akımı arasında bir nevi koordinasyon ve anlaşma olduğu görülmektedir. Bu da Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ı Gazze Şeridi’ndeki tüm hasımlarını “casus” ilan etmeye sevk etmiştir. Nitekim Ramallah’taki Başkanlık makamında gerçekleştirilen el-Fetih kuruluş yıldönümü kutlaması sırasında konuşan Mahmud Abbas – resmi haber ajansının yayınladığı metinde ifade edildiği şekliyle^iv – şunları söylemiştir: “Gazze’deki kutlamamızı engelleyenler başarısız olacaktır. Bunu yapanlar milli çizginin dışındadırlar. Bizi engelleyenler milli çizginin dışındadır. Devrimin başlangıcından bu yana bunlara benzer çok kişiler çıkmıştır. Bizler sağda soldaki casuslar sebebiyle sıkıntı çekmekteyiz. Fakat bu kişiler tarihin çöplüğüne atılacaklardır.”^v

Diğer taraftan Hamas hareketi ise Mahmud Abbas’ın konuşmasına cevap vererek, acele tepkilerde bulunmayacağını ve milli birliğe bağlı hareket edeceğini ifade etti. Aynı zamanda Abbas’ın konuşmalarında kullanılan ifadelerin “Gazze’ye ve Hamas hareketine saldırı” niteliği taşıdığını ve “bir devlet başkanına yakışmayan, halkın da gurur duymayacağı” hüviyette olduğunu vurguladı. Söz konusu konuşmanın aslında “Filistin Devlet Başkanı’nın izlemiş olduğu başarısız politikalar ve görevde olduğu süre boyunca benimsemiş olduğu yıkıcı tutumlar nedeniyle duyduğu ümitsizliği” gözler önüne serdiğini belirten Hamas hareketi, Abbas’a direnişe ve güvenlik alanındaki işbirliğine yönelik takındığı tavrı hatırlattı. Hamas ayrıca milli güçleri ve kanaat önderlerini “Abbas’ın diktatörlüğü ve totaliter, iktidarı ve Filistin meselesini gasp eden rejimiyle” mücadele etmeye çağırdı.^vi

Bununla beraber Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın açıklamasıyla eşzamanlı olarak el-Fetih tarafından yapılan açıklamada, “Hamas’ın İsrail’in bir ürünü” olduğu öne sürüldü.^vii Bu da Mahmud Abbas’ın açıklamalarının sıkıntı ve öfke anında yaşanan bir dil sürçmesi olmayıp, Hamas ile husumeti derinleştirmeyi hedefleyen planlanmış bir medya savaşı politikasını temsil ettiğini göstermektedir.

Mahmud Abbas ve el-Fetih’in açıklamaları, el-Fetih hareketinin Hamas’a karşı takındığı keskin tavrı gözler önüne sermekteydi. Buna bağlı olarak taraflar arasında çekişmelerin yaşanacağı beklenmedik bir durum olmayacaktı. Nitekim bu durum, el-Fetih yönetiminin Gazze’deki yetkili mercilerden gerekli izinleri almaksızın 7 Ocak’ta Gazze Şeridi’nde kutlama gerçekleştirme konusunda ısrar etmesinde kendisini göstermektedir. Öte yandan Hamas hareketi el-Fetih’in mevcut gerilim ortamında büyük bir organizasyon yapmasına karşı çıkmıştır. Bu da halk ve gözlemciler nezdinde, söz konusu faaliyete yönelik birbirine zıt tutumlar nedeniyle taraflar arasında kanlı çatışmalar çıkacağına yönelik endişelerin oluşmasına yol açmıştır. Bu endişelerin nedeni yalnızca Filistin Meclisinin feshedilmesini müteakiben yaşanan bunalım hali olmayıp, aynı zamanda el-Fetih yöneticilerinin Gazze’deki kutlamayı “Hamas’ın Gazze’deki hakimiyetine son verme” ile ilişkilendirmesidir.^viii Bu nedenle gözlemciler, söz konusu kutlamanın el-Fetih takipçileri ile Gazze emniyet güçleri arasında büyük bir kanlı çatışmaya dönüşmesi konusunda kaygı duymuştur.^ix

Tüm bunlar yaşanırken Filistin’deki gruplar sürece müdahil olmuştur. Filistin Halk Kurtuluş Cephesi, Filistin Demokratik Halk Kurtuluş Cephesi ve İslami Cihat hareketleri Filistin Devlet Başkanı Mahmut Abbas’ın açıklamalarını bertaraf etmek ve el-Fetih yıldönümü kutlaması krizini sona erdirmek amacıyla etkinliğin ertelenmesi önerisinde bulunmuştur. Hamas bu öneriyi kabul etmiştir^x ancak Filistin Yönetimi’ni etkinliği organize etme yönünde teşvikte bulunarak Gazze halkını bir iç savaşa sürüklemeye çalışmakla suçlamıştır. Fakat el-Fetih hareketi, etkinliği kararlaştırılan tarihte gerçekleştirmedeki ısrarını sürdürmüştür.^xi

Öte yandan Gazze’deki el-Fetih yönetimi daha sonra, etkinliği iptal edeceklerine yönelik bir açıklama yayınlamıştır. Bu ise el-Fetih Merkez Komitesinde etkinlik konusunda bir bölünme yaşanmasına yol açmıştır. Nitekim Merkez Komite üyesi Tevfik Tayravi, Gazze’deki yönetim kurulunun görevine son verilmesini istemiştir.^xii Yine Merkez Komite üyesi ve etkinliğin iptal edilmesinden sorumlu olan Ahmed Hallas da Tayravi’nin açıklamalarının yalnızca bir bakış açısı farklılığından ibaret olduğunu ifade etmiş, bu durumun medyaya yansımasından duyduğu rahatsızlığı dile getirmiştir.^xiii Hamas hareketi de siyasi büro üyesi Salah el-Berdevil vasıtasıyla, Gazze’deki el-Fetih yönetiminin etkinliği iptal etme kararını takdirle karşıladığını belirterek, etkinliğin bir “iç savaş davetiyesi” niteliği taşıdığını vurgulamıştır.^xiv

Filistin Yönetimi’nin Sınır Kapılarındaki Görevlilerini Geri Çekmesi

el-Fetih’in Gazze’de etkinlik düzenleme sorununun hemen ardından, 6 Ocak’ta Filistin Yönetimi Refah Sınır Kapısı’ndaki görevlilerini, Hamas tarafından işleri engellendiği gerekçesiyle geri çekti.^xv Akabinde ise bu uygulamanın Kerem Ebu Salim (Güney) ve Beyt Hanun (Erez) gibi diğer sınır kapılarını da içine aldığı anlaşıldı.^xvi el-Fetih hareketi Merkez Komite üyesi Azzam el-Ahmed’in ifadesiyle bu adım, Hamas’ın Gazze Şeridi’ndeki hakimiyetini zayıflatmayı hedefliyordu. Aynı şekilde el-Ahmed, Gazze’nin isyankâr bir bölge ilan edilmesi düşüncesini öne süren ilk kişi olduğunun da altını çizmekteydi. el-Ahmed’e göre Filistin Yönetimi’nin önündeki seçenekler Hamas’ın hakimiyetini sona erdirmeyi hedeflemekteydi. el-Ahmet ayrıca Filistinli grupların, özellikle de Filistin Yönetimi’nin memurlarını geri çekme kararını kınayan FKÖ’nün tutumunu eleştirdi.^xvii

Hamas hareketi ise Filistin Yönetimi’nin görevlilerini sınır kapısından çekme kararını bir “intikam hareketi” olarak nitelerken, yönetimin Yüzyılın Anlaşması’nda yer alan ‘Gazze’yi vatanın geri kalanından ayırmaya’ ilişkin maddeleri uygulamada “suç ortağı olduğunu” belirtti.^xviii FHKC, FDHKC ve İslami Cihat’ın da aralarında bulunduğu diğer Filistinli gruplar da Filistin Yönetimi’nin söz konusu adımını kınayarak, bu tutumun Filistin halkının maslahatına zarar verdiğini ve Hamas ile el-Fetih arasındaki gerilimi dindirme yolunda atılan adımlara engel olma anlamı taşıdığını ifade etti. İslami Cihat hareketi, atılan bu adımın Gazze halkını hedef aldığını, Filistin Yönetimi’nin kendi bakış açısını Filistin halkına dayatmaya çalıştığını dile getirdi.^xix

Bunun yanında Filistin Yönetimi ise, memurlarını Refah Sınır Kapısı’na geri gönderme hususundaki şartlarını Şehircilik Bakanı ve el-Fetih Merkez Komite üyesi Hüseyin el-Şeyh aracılığıyla, “Hamas’ın bölünmeyi sonlandırmak amacıyla ciddi bir şekilde masaya oturması” şeklinde açıkladı.^xx Hamas ise bu açıklamaların “Filistin halkının aleyhine” olsa bile Hamas hareketine belirli şartlar dayatma amacını taşıdığını dile getirdi.^xxi Filistin Yönetimi’nin memurlarını göreve geri gönderme konusunu – Hüseyin el-Şeyh’in açıklamalarında görüldüğü üzere – bölünmeyle ilişkilendirmesi, atılan bu adımdan geri dönülmeyeceğine delalet etmektedir. Diğer yandan Mısır sınırında bulunan söz konusu sınır kapısının durumu, konuyla ilgili yapılan çelişkili açıklamalar göz önüne alındığında meçhul bir görünüm arz etmektedir. Nitekim Mısırlı yetkililer, sınır kapısının akıbetini Filistin Yönetimi’nin belirleyeceğini vurgulamaktadır.^xxii Hamas’tan bazı kaynaklar ise Refah Sınır Kapısı’nın tekrar iki yönlü olarak hizmet vermeye başlayacağını ifade etmektedir.^xxiii Filistin’deki direniş grupları da Mısır hükümetinden Refah Sınır Kapısı’nı açmasını isteyen bir açıklama yayınlamıştır.^xxiv

Filistin Yönetimi’nin Refah Sınır Kapısı’ndaki memurlarını geri çekmesi, Hamas’la ilişkileri ve Gazze Şeridi’ne karşı tutumunda ne kadar ileri gidebileceği konusunda işaretler veriyor olsa da, yıldönümü kutlamaları meselesi bundan daha büyük tehlikeleri bünyesinde barındırmıştır. Zira bu mesele sonucunda el-Fetih destekçileri ile Gazze emniyet güçleri arasında kanlı çatışmalar çıkma ihtimali söz konusudur. Buna bağlı olarak da Hamas’ın Gazze’deki hakimiyetinin sonlandırılması hususunda medya ve siyaset kanallarında bir kampanya başlatılması mümkün olabilecektir.

Gerilimin Farklı Boyutları

el-Fetih ve Hamas hareketleri arasındaki gerilimin boyutlarından biri, Gazze’deki Filistin Devlet Televizyonu’na yapılan saldırıdır.^xxv Bu saldırı, el-Fetih hareketinin günler boyunca Hamas’a karşı yürüttüğü saldırıda geniş bir yer kaplamıştır. Zira el-Fetih, saldırının doğrudan sorumlusu olarak Hamas’ı göstermiştir. Gazze İçişleri Bakanlığı ise saldırıyı gerçekleştirenlerin Batı Şeria’da bulunan Filistin Yönetimi’ne bağlı güvenlik güçleri mensupları olduğunu, bu kişilerin maaş kesintisi mağduru bulunduklarını ve aralarından bir kişinin Filistin Devlet Televizyonu’nda çalıştığını açıklamıştır.^xxvi el-Fetih hareketi olayın bu anlatımını reddederken,^xxvii Hamas ise saldırıyı kınamış ve özellikle Gazze’deki binlerce memur, esir ve yaralıya yönelik uygulanan maaş kesintileri sonucu ortaya çıkan bunalımdan Filistin Yönetimi’nin sorumlu olduğunu söylemiştir.^xxviii

Hamas ve el-Fetih hareketleri, birbirini siyasi tutuklamalar konusunda suçlarken el-Fetih, Hamas’a Gazze Şeridi’nde – özellikle de el-Fetih’in yıldönümü kutlamaları hazırlıklarının yapıldığı sırada – binlerce mensubunu tutuklama suçlaması yöneltmiştir.^xxix Hamas da aynı suçlamayı Batı Şeria’daki tutuklamalar konusunda el-Fetih’e yönelik yapmıştır.^xxx Nitekim Hamas, Batı Şeria’yla ilgili hazırladığı bir raporda Filistin Yönetimi’nin 2018’de mensuplarına yönelik gerçekleştirdiği hak ihlallerinin sayısının 4039’dan fazla olduğunu açıklamıştır.^xxxi

Öte yandan Filistin’in Rusya Büyükelçisi Abdulhafız Nevfel de Hamas’ın Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye’nin Rusya’ya gerçekleştireceği ziyaretin Moskova tarafından iptal edildiğini belirtmiş, bunun sebebinin ise Gazze’deki hadiseler olduğunu dile getirmiş fakat hadiselerin mahiyetinden bahsetmemiştir.^xxxii Buradan Rusya’nın aldığı kararda Filistin Yönetimi’nin rolü olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Filistin Yönetimi’nin Hamas’ın Gazze’deki hakimiyetini zayıflatma yolunda gerçekleştireceği uygulamalar hakkında birbiri ardında yapılan siyasi açıklamaların, mevcut hadiselerin üzerine eklenen yeni bir gerilim unsuru olduğu söylenebilir. Bu durum ayrıca, Filistin Yönetimi ve el-Fetih hareketinin siyasi yaklaşımlarını da ortaya koymaktadır. Nitekim el-Fetih Hareketi Devrim Konseyi Sekreteri Macid el-Fetyani’nin,^xxxiii Hamas’ın konumuna zarar verecek uygulamalardan ve Hamas’a baskı yapmanın çeşitli yöntemlerinden bahsettiği konuşması buna örnek gösterilebilir. el-Fetih’in Gazze’de oyunun kurallarını değiştirdiğini söyleyen Fetyani’nin açıklamaları, mensubu olduğu hareketin yaklaşımını gözler önüne sermektedir.

Yine bu bağlamda Hasan el-Şeyh’in söz konusu yaklaşımı somut hale getiren, el-Fetih’in Hamas’la diyaloğu kestiği ve bunu Mısır ve Katarlı yetkililere bildirdiği yönündeki açıklamaları söz konusudur. el-Şeyh Hamas’ı kendisine karşı çok sayıda koza sahip olduğu konusunda uyarmış ve Hamas’a yönelik Gazze Şeridi’nde Müslüman Kardeşler’e ait bir devletçik kurmayı amaçlayan “Yüzyılın Anlaşması”nın bir parçası olduğu şeklindeki suçlamasını yinelemiştir.^xxxiv el-Şeyh diğer açıklamalarında Ulusal Uzlaşı Hükümeti’nin görevine son verme ve FKÖ’ye bağlı gruplardan yeni bir hükümet kurma çağrısı yapmıştır.^xxxv el-Şeyh’in açıklamaları, Filistin Yönetimi’ne yakın kaynaklardan sızdırılan, Filistin Yönetimi’nin El Hamdullah hükümetini kısmi ya da bütüncül olarak değiştirmeyi düşündüğü şeklindeki bilgileri doğrulamaktadır. Bu ise el-Fetih ile Hamas arasında imzalanan “Sahil Anlaşması”’nın bir sonucu mesabesindedir.

Siyasal Sonuç

Filistin Yönetimi ve el-Fetih hareketi tarafından gerçekleştirilen uygulamalar, bu uygulamaların yoğunluğu ve Filistin Devlet Televizyonu örneğinde olduğu gibi uzun vadeli olarak istismar edilme çabası, söz konusu adımların arkasındaki sebepleri yorumlama konusunda bize yardımcı olmaktadır. Zira bu adımlar, kademeli olarak Hamas’la bağları koparma, Hamas’ın siyasi meşruiyetini ortadan kaldırma ve Hamas’ın Gazze’deki rolünü zayıflatma kapsamında ele alınmalıdır. Nitekim bu yorumlar, el-Fetih’in birçok üst düzey yöneticinin yaptığı açıklamalarda karşılığını açık bir şekilde bulmaktadır.

Filistin Yönetimi’nin gösterdiği çabaların yoğunlaşması, Hamas’ın Filistinlileri temsil etme konusunda kendisiyle rekabet etmesinden duyduğu endişeyle de ilişkilidir. Zira Hamas bölgesel bir dışa açılmanın emarelerini göstermeye başlamış, ablukanın hafifletilmesi ve Katar’ın Gazze’ye hibede bulunması sağlanmıştır. Ayrıca Rusya’nın Hamas yönetimine yönelik daveti de Filistin Yönetimi’nin bu yöndeki endişelerini arttırmıştır.

Filistin Yönetimi’nin çekincelerini, Hamas ile Gazze’deki diğer milli ve İslami güçler arasındaki yakınlaşma ve Hamas ile el-Fetih’ten ayrılmış eski Milletvekili Muhammed Dahlan akımını arasındaki koordinasyon da pekiştirmektedir. Buna ek olarak Hamas son dönemlerde Batı Şeria’da bir dizi operasyon gerçekleştirmiş, Filistin Yönetimi ise bu operasyonların işgal yönetimini değil kendisini hedef aldığını söylemiştir.^xxxvi

El Hamdullah’ın konvoyunun hedef alınmasından bu yana gerilimin belirli bir frekansta devam etmesi, Filistin Yönetimi’nin tutumlarında var olan siyasi bir sabiteyi gözler önüne sermektedir: el-Fetih ve Filistin Yönetimi’ndeki seçkin bir zümre, temelde bölünmenin ortaklık düzleminde sona ermesini yahut bu zümrenin Filistin arenası ve kurumlarındaki hakimiyetini zayıflatacak anlaşmalara varılmasını istememektedir.

Çözüm projesinin başarısız olduğu ve mevcut ABD yönetiminin tutumu göz önüne alındığında, Filistin Yönetimi’nin elindeki en uygun seçenek yönetimin ve FKÖ’nün yeni gerçekliklere göre tekrar dizayn edilmesi, yani çözüm projesinin başarısız olarak Filistin Yönetimi’nin tek başına, FKÖ’nün vaat ettiği çözümü gerçekleştirmeksizin varlığını sürdürmesidir. Buna bağlı olarak Filistin Yönetimi ve FKÖ’nün meşruiyet kaynakları da, bekasının gerektirdiği görevler ölçüsünde yenilenmeye muhtaç olacaktır.

Hamas açısından ise – her ne kadar Gazze’deki milli güçlere daha yakın bir hale gelmişse de – abluka krizi hala çözülmüş değildir. Zira ablukaya karşı alınan önlemler hala kısmi kalmakta ve kalıcı bir çözüm üretemeyerek, her an ortadan kalkabilecek bir görünüm arz etmektedir. Nitekim Katar’ın finansmanının durması ve Filistin Yönetimi’nin memurlarını geri çekmesinin ardından Refah Sınır Kapısı’nın kapanması bu hususta örnek gösterilebilir. Ayrıca Hamas ve el-Fetih arasındaki gerilim giderek artmaktadır ve diğer gruplar Filistin arenasında tek yönetime alternatif olacak birleşik yönetim projesiyle ilgili halen tereddütlere sahiptir.