Kitap Tanıtımı: Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu ve Atlası (1516-1917)
Kitap Tanıtımı: Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu ve Atlası (1516-1917)
Bir asrı geçkin bir süredir dünya gündemindeki en sıcak konuların başında gelen Filistin meselesi, temelinde bir mülkiyet hakkı sorunudur. Filistin’in İngiliz mandası tarafından yönetildiği dönemlerden, BM tarafından paylaştırılması ve İsrail’in bir devlet olarak siyaset sahnesinde yer almasına kadar gelen süreçte Filistin’de gerçek hak sahipleri kim sorusunun cevabı muallakta kalmıştır. İsrail’in binlerce yıl önce devlet kurduklarını ifade ettikleri coğrafyada yerleşmek için hak iddia etmelerine karşın Filistinliler de bölgede yüzyıllardır yaşadıkları topraklarından ayrılmak istememektedir.
Sorun günümüzde de hala devam etmektedir. İsrail Filistinlilere ait arazileri çeşitli iddialarla müsadere etmek veya yerleşimcilere vermekten çekinmemektedir. Bu bağlamda söz konusu bölge topraklarının mülkiyet hakları meselesi çok önemlidir. Özellikle de İsrail Devleti kurulmadan önceki sürece baktığımızda söz konusu mülkiyet haklarına Osmanlı Devleti dönemindeki Filistin’i inceleyerek ulaşabiliriz. 1858’de çıkarılan Osmanlı Arazi Kanunnamesi ile kişilerin halihazırda kullandıkları miri ve vakıf arazilerinin tapuları belirli ücretler karşılığında kişilere dağıtılmıştı. Böylece söz konusu mülkler vatandaşların özel mülkleri haline getirilirmiştir. 1917’de Filistin’de Osmanlı idaresinin son bulması ile padişaha ait özel mülk arazileri ve miri araziler yeni yönetime geçerken özel mülklere dokunulmamıştır. İsrail Devleti kurulduktan sonra da durum böyle devam etmesi gerekirken, her geçen gün Filistinlilere ait araziler daralmış, yine Filistinlilere ait özel mülklere çeşitli sebeplerle el koyulmuştur. Literatürde “Kudüs bizimdir”, “Filistin bizimdir” demekten öteye geçmeyen sloganlardan ziyade tamamen kaynaklara dayalı ve bilimsel çalışmalara ihtiyaç vardır.
İstanbul Ticaret Odası yayınları arasında geçen sene (2020) çıkan Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu ve Atlası (1516-1917) kitabı tam da böyle bir eksikliği gidermek için yapılmış önemli bir çalışma olmuştur. İngilizce, Arapça ve Türkçe olmak üzere 3 dilde yayınlanan bu araştırma Osmanlı arşivlerinde bulunan çeşitli belge, harita ve tapulardan faydalanarak hazırlanmıştır. Kitabı hazırlayanlar Zekeriya Kurşun, Abdülkadir Steih ve Ali İhsan Aydın ile beraberindeki proje ekibidir.
Kitabın ortaya çıkış hikayesi Filistin Platformu öncülüğünde yürütülen “Osmanlı Arşivlerinde Filistin Belgeleri” isimli bir projededir. Proje sürecinde Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivleri, Genel Kurmay Askeri Arşivleri, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivleri incelenmiştir. Söz konusu arşiv belgelerinde Filistin köy/yer isimleri tespit ve tasnif edilmiştir. Proje kapsamında binlerce sayfa belgeyi gözden geçiren proje ekibi mülkiyet konulu belgeleri de belirleyip, transliterasyonunu yapmışlardır. Bu belgelerin uluslararası mahkemeler nezdinde Filistin’de mülkiyet hakkına delil olabilmesi için belli bir formata getirilmesi gerekmekteydi. Söz konusu proje ile belge halinde bulunan binlerce tapu artık bir hukuki delil haline gelmiştir. Bir sonraki aşamada ise geliştirilecek bir yazılım ile söz konusu tapuların internette open-source herkese açık bir araştırma kaynağı olması hedeflenmektedir. Böylece dedelerine ait tapuların coğrafi yerini merak eden Filistinliler dünyanın dört bir tarafından bu yazılım sayesinde araştırmalarına cevap bulabilecekler.
“Osmanlı Arşivlerinde Filistin Belgeleri” isimli söz konusu proje kapsamında yapılan çalışmalardan biri de Filistin coğrafyasını tanımak ve belgelendirmek amacı ile bir yer isimleri kılavuzu hazırlamak olmuştur. Eser, bölge hakkında yapılan çalışmalarda araştırmacıların yer isimleri konusunda başvurabilecekleri bir kaynak olması bakımından çok değerlidir. Zira bölge isimleri konusunda ortak bir araştırma dili olmaması büyük bir eksiklikti.
Kitap kılavuz ve atlas olmak üzere iki ana kısımdan meydana gelmektedir. Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu başlığını taşıyan ilk kısım dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 16.yüzyılda Filistin’deki Osmanlı idari taksimatı konu alınmıştır. 16.yüzyıldaki coğrafi idari taksimata göre Kudüs, Gazze, Nablus, Safed ve Aclun Sancağı nahiye ve köylerine ait yer isimleri tabloları verilmiştir. Örneğin 16.yüzyılda Kudüs Sancağına bağlı iki nahiye vardı. Bunlardan Kudüs’te 166 köy, Halilurrahman’da ise 56 köy bulunmaktaydı.
İkinci bölüm 19.yüzyıldaki idari taksimatı konu almaktadır. Söz konusu dönemde Filistin’deki sancaklar Kudüs, Nablus ve Akka’dan ibarettir. Bu üç sancağa ait nahiye ve köy isimleri tablolar halinde aktarılmıştır. Üçüncü bölümde ise Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Filistin’in idari taksimatı ele alınmıştır. Burada Kudüs ve Akka sancaklarına ait kaza, nahiye ve köylerin yer isimleri bulunmaktadır.
Dördüncü bölümde Osmanlı dönemi Filistin coğrafyasının idari taksimatı hakkında ek listeler bulunmaktadır. Bunlar arasında “Osmanlı Arşivi Ahkam Defterleri’nde Geçen Filistin Köyleri (1740 – 1917)”, “Tapu Kayıtlarına Göre Kudüs Merkez Kazası Köy ve Mahalleleri” ve “Filistin Sınırında Bulunan Önemli Arazi ve Köyler” gibi tablolar dikkat çekicidir.
Kitabın diğer bir önemi ise içerisinde ihtiva ettiği haritalardır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Milli Kütüphane Arşivi, Deniz Müzesi Arşivi, Harita Genel Komutanlığı Arşivi, IRCICA Arşivi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler bölümü, New York Halk Kütüphanesi Arşivi, David Rumsey Dijital Arşivi gibi kaynaklardan toplanan yüz adet harita kitabın ikinci kısmında kronolojik bir sıra ile verilmiştir.
Literatürde önemli bir eksikliği gidermeyi hedefleyen kitabın Filistin meselesinin çözümünde, özellikle de Yahudi yerleşim birimleri ile yayılmacı politikalar sürdüren İsrail’in durdurulmasında oynadığı rolü takdir etmek gerekir. Zira İsrail kurulduğundan bu yana Filistinlilerin mülkiyet haklarını göz ardı ederek, söz konusu hakları yok saymaktadır. Bu hakları ispatlayan ve delillendiren benzer akademik çalışmaların sayısının artmasını temenni ederiz.
Kitaba ulaşmak için tıklayınız.
