Siyaset Ve Ekonomiyi Etkileyen İsrail Gazı

İsrail kurulduğunda beri doğal kaynakların araştırılması ve doğal gaz çıkarımı konusuna büyük önem vermiştir. Hatta 1950’lerde küçük bir miktar doğal gaz bulmuştu. Keşfedilen bu az miktardaki doğal gaz yerleşim yerlerinde ve Dimona’daki sanayilerde kullanılmış; fakat bu keşif enerji dünyasında bir sıçrama yaratmayarak geçtiğimiz seneye kadar durumunu korumuştur. Bu durumdan sonra İsrail doğal gaz çıkarım çalışmalarına devrimsel gelişme göstererek çalışmaları üç düzeyde ilerletti.  İlk olarak 1999’da doğal kaynak alan taraması genişletilerek mir ( kaynak) alanları bulmuş, ikinci olarak 2009’da İsrail’in günümüzde de doğal gaz için çok ihtiyacının olduğu Tamar alanını keşfetmiş, son olarak ise 2010 yılında Vitan-ı( başka bir kaynak alan) bulmuş; Akdeniz’de dalışlara başlamıştır. Akdeniz’de ise yüzlerce metreküp doğal gaza ulaşmıştır. 

Bazı araştırmacılar İsrail’in bu miktardaki keşfinin çok önemli olduğunu, bunun çatışmaları on yıl engelleyeceğini ve dışarıya ihraca izin verileceğini belirtti. Ülke içerisinde gaz ihracatındandolayı gazı çıkaracak şirketler ve ihraç edilecek şirketler arasında farklılık yaşandı. Bunun üzerine istifa eden Bakan Aryeh Deri ve ardından Hükümet üyeleri ve Muhalefette yaşanan karşı çıkmalar; Hükümet Başkanı Benjamin Netenyahu, gaz yönetimini Ekonomi Bakanlığına vermesine sebep oldu. Hükümetten geçen gaz anlaşmasının koşullarını Yüksek Mahkeme istikrar için iptal etti (Parle, 2016). Böylece muhalefette, yerel kurum ve kuruluşlarda anlaşma karşıtlığı ciddi ölçüde büyüdü.

Gaz yönetiminde tartışmalar katı bir şekilde devam etti. Likud Partisi ve Siyonist Kamp arasındaki müzakereler Siyonist Kampın Hükümete katılması yönündeydi. Anlaşmazlık en çok da bu yönde çıkıyordu. Çünkü Koalisyon taraflarının konundan haberi yoktu. Bu tür birleşimler ise bir anlaşma yapılmazdı. Bulunan milyarlarca gazı dışarıya ihracına izin verilmişken; Gaz yönetimine ilişkin iç tartışmalar aynı noktada kaldı. İsrail’in sahip olduğu gaz stokları onun diğer devletlerle olan ilişkisini etkiledi. Özellikle İsrail’in bölgesel olarak gaz dağıtımı noktasında en kolay alan olan Türkiye ile ilişkisini etkiledi.

Böylelikle doğal gaz meselesi siyasi bir mesele haline geldi. İç tartışmalar devam ederken dışarıda pek çok sorular sorulmaya başlandı. Bunlardan birkaçı; örneğin: Gaz anlaşması İsrail’in Bölgesel Devletlerle yakınlaşmasını sağlayacak mı? , Hükümet ve şirketler arasında belirleyici anlaşma ne olacak? , İsrail’in doğal gaz çıkarması İsrail içinde ve Bölge Devletlerinde nasıl bir etki yaratacak? .

İsrail Gazı: İstatistik ve Rakamlar

Beş senelik delme çalışmalarının ardından İsrailli şirket doğal gaza ulaşabildi (Eben el, 2001). Bu yapılan çalışmalardan sonra İsrail’de pek çok doğal gaz bulgusuna rastlandı. Doğal gaz alanlarından Tamar ve Vitan en bilindiğiydi. Böylelikle İsrail sahip olduğu bu alanlar kendi ihtiyaçlarını gidermede köprü oldu. Doğal gaz çıkarım kontrolüne sahip en büyük Amerikan Kürsel Enerji Şirketiyle Tamarda %36, Vitanda %39.7 oranında paylaşımda bulundu (Ehab ve Shum, 2015). İlk gaz çıkarımı Tamarda senelik olarak yapıldı.12-9 Milyar metreküplük doğal gaz ile İsrail’in ilk tükenebilir enerji piyasası kurulmuş oldu (Ulusal Altyapı Bakanlığı,2016).  Doğal gazın en büyük çıkarım tarihi ve anlaşmaları aşağıdaki tabloda verilmiştir: (Cohen, 2015), (Tahel, 2016), (Mittal, 2009), (Margalit 0,2016), (Globus, 2014).

İsrail’deki Temel Doğal Gaz Çıkarım Alanları
 

Böylelikle bulunan doğal gaz alanlarının ilanıyla İsrail doğal gaz çıkarımı için pazarı hazır hale getirdi. Gazze kıyıları Samson ve Dolphin, ve Maureen Strip arası British Gas Şirketine verildi (Ulusal Altyapı Bakanlığı, 2016).

İmtiyaz Sahibi Şirketlere Paylaştırılan Alanlar (Ehab ve Şum, 2015):
 

Tamar alanının %31’ini ve Vitan’ın %45’ini Delek şirketinin kontrolü altındadır. Çünkü iş adamı Yitzhak Tshuva Benjamin Netenyahu Hükümetine etki eden birisiydi. Kendisi Hükümet ofisini 2011 yılında onlarca kez tekrar tekrar ziyaret etmişti. Yapılan bu ziyaretler siyasi kanatta şüphe oluşturmuş, Knesset üyesi ve İşçi Partisi Eski Başkanı Shelly Yachimovich bu ziyaretlerin soruşturulmasını talep etmişti (Aabzon, 2015). 

2015 yılında İsrail’in mevcut kullanabilir rezervleri rakamlar ile açıklandığı gibi 995 milyar metreküptü. Bu da dünya rezervlerinin % 0.4’ üne karşılık gelmekteydi ( Ekonomi Komisyonu, 2016). Fakat rezervler %50 oranında itibar gördü. İsrail enerji piyasasında ise her sene çıkan gazın %10 oranında 8 milyar metreküp gaz tüketildi. Bunun sebebi ise nüfusta yaşanan ciddi artıştır ( Ekonomi Komisyonu, 2016). Elektrik ihtiyacının %79’u gazdan karşılandı bu da çıkarılan gazın 6.6 Milyar metreküpüne denkti. Sanayide ise tüketilen rakam 1.77 milyar metreküptü ( Ulusal Altyapı Bakanlığı, 2016).

İsrail’deki gaz rakamları tahminlerinde yanılacağını göz alınarak uzmanlar yaptıkları açıklamada İsrail’de 150 senelik gaz bulunduğunu söylemişlerdir (Klklest, 2012). Bu yönde yapılan bir diğer tahmin ise 38 senelik yeterli gazın bulunduğu yönündeydi. Yapılan bu farklı açıklamalara hükümet yetkilileri yapılan ilk tahminin doğruluk oranın daha yüksek olduğunu çünkü İsrail’in rezervlerinde 300 Milyar metreküp gaz bulunduğunu belirtti. İsrail’in ihtiyaçları doğrultusunda bu sayının artabileceğini ifade etti (Ekonomi Komisyonu, 2016).

 Doğal Gazın Ekonomik Stratejiye Faydası

İsrail doğal gaz çıkarı ile çok hızlı bir şekilde uluslararası piyasalara sadece enerji yönüyle değil dışarıya ihraç kanadıyla da katıldı.  Aşağıda İsrail’e doğal gaz çıkarımın faydalarından bahsedeceğim:

İlk Olarak: İsrail’in gaz ithalatı yapmaya ihtiyacı yoktu. Ekonomik anlamda herhangi bir sorun gözükmezken gazın taşınacağı yol konusunda büyük bir endişe yaşandı. İsrail 2008- 2012 yılları arasındaki gaz ihtiyacını Mısır’dan temin etmişti. 2011’e kadar gaz alışverişi borularda meydana gelen patlama sebebiyle kısım kısım yapılabilmişti. Böylece İsrail’in Mısır’dan ihraç ettiği gaz miktarı 4.7 milyar metre küptü ( Ulusal Altyapı Bakanlığı). İhraç ettiği gazın faydasıyla Mısır ile ilişkilerini kendine göre belirleyebildi. Mısır’dan aldığı gaz acil bir eylem planı değildi. Bölgedeki dinamiklere etki için bir strateji teşkil etmekteydi.

İki: İsrail ihracat enerji maddesi olarak ilk gaza önem vermiştir. Daha az bir şekilde önemini petrol ürünlerinde bulundurmuştur. İsrail doğal gazın gelecek on yıl için elektrik, sanayi ve ulaşım ihtiyaçlarının kolaylıkla karşılayacağını belirtti (Ibn Ayron,2016). İsrail’in hedefini özetlersek; İsrail, doğal gaz ihracında uluslararası düzeyde büyük bir yere sahip olmak istemektedir. İsrail, doğal gazın Ortadoğu’daki ayrık devlet imajına etki edeceğini Arap devletlerle çatışmadan farklı bir bölgesel ortaklık sağlayacağına inanmaktadır.

Üç: İsrail kullanılabilir pek çok kaynağa ulaşmıştır. İmtiyaz sahibi şirketler sayesinde her sene devlet hazinesi milyon dolarlar kazanmış, ( %36 vergilerden, % 12.5’da satışlardan) ve ithalata ihtiyacı olmadığı için on milyonlarca dolar da İsrail’de kalmıştır. Doğal gaz yabancı enerji piyasalarında kullanılmaya başlanmıştır (Ibn Sha, 2001). Askeri ilerleme ve toplum refahı için ekonomik kalkınma programı oluşturmuştur.

Dört:  İsrail doğal gaz ihraç eden devletlerarasına girmiştir. İsrail Devleti yayınlanan pek çok raporla; İhracatta 500 milyar metreküp ile doğal gazı çevre devletlere borularla taşımaya aday ülke konumunda olduğunu göstermiştir (Lindau, 2012). Devlet hazinesine olumlu etki eden gaz ülke sanayisine bütçe sıkıntısından dolayı yapılamayan yeniliklerin yapılması olanağı sağlayacaktır.

Beş:  Kullanılabilir enerji kriz dönemlerinde ülke stratejisine destek verir. İsrail özellikle Arap Devletleriyle ilişkisinin bozulması durumda doğal gazı stratejik güvenlik konusu olarak kullanabilecektir (İbn Sha, 2001).

Altı:  İsrail’de doğal gaz ihracatına destek için siyasi alan oluşturuldu. Doğal gaz Ürdün Krallığına, Filistin Yönetimi ve hakeza Mısır’a ihraç edildi ve bu ülkelerle olan siyasi diyalog geliştirildi. Gelecek hedefi olarak doğal gazın Avrupa’ya ihraç edileceği belirtildi. Böylece İsrail ilişkilerini sınırlı bir ölçüde ilerletmiş oldu (Ibn Ayron,2016).

İsrail’deki Gaz Altyapısı 

Doğal gaz arama çalışmalarının gaz patlamaları sebebiyle aşırı bir fayda sağlamadığı, altyapı çalışmalarının istenen değeri azalttığı ve bunun sebepleri aşağıda sıralanmıştır:

İlk: Ekonomi için önemli olan doğal gaz, çıkarılan bölgeye sadece yarısı kadar etki etmiştir (Shabter, 2015). Böylece İsrail, uluslararası enerji piyasalarına girememiştir.

İki: Araştırmacılara göre İsrail doğal gazı 2045’e kadar iç piyasaya yetecek düzeye geleceğini söyledi. İsrail Hükümeti bu açıklamayı yalanlayarak İsrail’deki mevcut gazın 2060’lara kadar yeteceğini belirtti (Ibn Ayron ve Sha, 2016). Fakat bunun akabinde İsrail’in güvenlik ve siyasi durumu değişmedikçe ithal gazı zorunlu olarak kullanmaya devam edeceği ayrıca bunun dış ilişkiler içinde kullanılması gereken bir yol olduğu belirtildi.

Üç: Doğal gaz pek çok faydalı sayısı az olmayan doğal kaynağın önünü kestiğini, doğal gazın alt yapı çalışması için pek çok tehlikenin bulunduğu ifade edildi. Ayrıca mevcut elektrik üreten tesisleri durduracağı belirtildi. Gazın depolanması, denizden çıkarılan gaz hakkında gözlemcilerin uyuşmazlıkları hatta doğrudan saldırılara uğraması doğal gazın fayda oranını azaltmaktadır(Ibn Ayron, 2016). Fakat bu durumda bile devam eden projeler İsrail’i pek çok zorlukla baş başa bıraksa bile boruları döşemekte farklı bir yol izlemiştir.

Dört: İşgal altında bulunan Lübnan – İsrail sınır hattı, özelliklede doğal gaz bulunan Akdeniz kara sularında, (Baran, 2014), yasal veya silahlı bir anlaşmazlık çıkabilir.

Beş: İllaki doğal gaz ihracatın fayda saylaması gerekmez. İsrail’in diğer devletlerle ilişkisine ve siyasetine etki etmesi kâfidir. Çünkü İsrail’in Avrupa devletlerine alternatif bölge devletleriyle diyaloga girmesi gerekiyor(Ibn Eron, 2016). Özellikle de siyasi baskı altında olan ithalat devletleri iledir.

 Gaz Anlaşması ve Gaz Çıkarılan Alanlar

16.8.2015’te İsrail Hükümetinden karar almada yetkili Maver Hecaz gaz anlaşması koşullarını belirleyerek, İsrail’de doğal gazın çıkarım yöntemlerini düzenledi. Hecaz’ın kanun tasarısının başlığı; Tamar Bölgesindeki doğal gaz çıkarım miktarını attırmak, Girit ve Dragon bölgelerinde çalışmalara başlamak ve başka alanlara da bakmaktır. 27.3.2015’da anlaşmanın ilk kısmı imzalandı. Anlaşma Netenyahu’nun darbesi olarak algılandı (Gutman,2016). Mahkemenin iptali üzerine Hükümet anlaşmanın bir bendini değiştirmek zorunda kaldı (Bareilly, 2016).

İsrail Hükümeti ve kazı şirketleri arasında esas olarak üç bent belirlendi. İlki; İmtiyaz sahibi şirketler ile Hükümet arasında doğal gazın iç piyasada ve dışta fiyatının belirlenmesi olmuştur. İkinci bent ise; Vitan bölgesinde çalışma senelerinin iki yıl olarak belirlenmesi ve şirketlerin gelişi için 1.5 milyar dolarlık bütçe oluşturulmasıdır. Üçüncü bent ise anlaşmanın istikrarı için anlaşmanın 10 yıl değiştirilmeyecek olmasıdır (Khadouri,2016). Böylece Hükümet anlaşmayı değiştirebilecek ve yeniden düzenleyebilecek tek taraftır. Buna ek olarak Hükümet ileride oluşabilecek şirketlerle yeni mecburi müzakerelerle ifade edilen bentler değiştirebilecektir. Benjamin Netenyahu, Hükümetin Adalet Mahkemesi üzerinde bir konum aldığını doğruladı (Gottman ve Zeng, 2016).

İsrail Hükümeti büyük şirketlerdeki tekel gücünden kaynaklanan yükü hafifletti. Doğal gaz çıkartan şirketlerden olan Noble Enerji ve Delek anlaşmanın üçüncü bendinde yer alan maddeler bu şirketleri yakından ilgilendirmektedir. Üçüncü bendin maddeleri aşağıdaki gibidir (Khorsht,2015), (Arkedzi, 2015):
 

1. Tamar bölgesinde Delek şirketi altı yıllık çalışması üzerine anlaşılmıştır.
2. Tamar Bölgesinin % 26 sı Noble Enerji’ye verilerek geri kalan kısmı satılmıştır.
3. Noble Enerji ve Delek şirketlerine Girit ve Dragon bölgelerinde 14 ay çalışma izni verilmiştir.
4. En fazla doğal gaz çıkarım alanı olan Vitan’ın kontrolü bir değişiklik yapılmadan Noble Enerji ve Delek şirketlerine verildi. Bu şirketler üç sene içerisinde satışa başlayacaklardır.
5. Metreküp başı doğal gaz 5.40 dolar olarak belirlendi.
6. Şirketler doğal gazı dışarıya satarken metreküpünü en az 5.40 dolardan satmak zorundadır.
    

 İsrail kazı yapan her şirketten mali hakkı olarak %52- %64 oranında toplam faizle birlikte vergi almaktadır (Arlozoroff,2015). İsrail’in aldığı vergi oranı %12.5 iken faizden edindiği oran ise %36 dır. İsrail Merkez Bankasının yaptığı açıklamaya göre gelecek otuz senede İsrail hazinesi bu anlaşmayla birlikte 100 milyar dolar artacaktır (Bar-Veli, 2015). Doğal gaz anlaşmasıyla Mısır’a ihraç zorunlu hale geldi. Fakat Mısır’dan ithal edilen gaz da iptal edilmedi.

Doğal Gaz Anlaşmasına Dair İsrail içinden Yükselen Muhalif Sesler

Doğal gaz eski anlaşmasında yer alan anlaşmanın istikrarı için on yıl geçerlilik şartının tekrar içeriğe dâhil edilmesi büyük tepki toplayarak Kasım ve Aralık aylarında halkın anlaşma karşıtı pek çok eylem yapmasına neden oldu. Hükümet eylemlere önem vererek yaş olarak büyük iş adamlarıyla birlikte Netenyahu anlaşmayı kişiselleştirmezken, anlaşmaya şahit olanlar; anlaşmanın devlet fonuna getireceği katkı vatandaşlar için kullanılabileceğine açık olduğunu söyledi. Açıklanan bentlerin, yapılan ihracatların vatandaşların geleceğine etki edeceği; vatandaşların mahrum bırakılmayacağı ifade edildi (Ertse, 2016). Yapılan bu açıklamalardan sonra kitleler doğal gaz çıkarımına destek oldu (Tkhamis, 2015).

Muhalefet Partileri, doğal gaz anlaşmasını şiddetli bir şekilde kınadı. Anlaşmayı yüksek mahkemeye götürerek iptalini talep ettiler. Böylece açılan gaz davası Yahudi halkı tarihine girmiş oldu. Devletin iş adamları üzerindeki kontrolünü açıkça ortaya koyduğunu açıkladı. Muhalefetin anlaşmadaki karşı oldukları noktalar şöyle idi:
 

1. Tamar, Vitan bölgelerinde gaz çıkarmada tekel sahibi olan Delek ve Noble Enerji şirketleri.
2. Doğal gaz fiyatlarında herhangi bir kontrolün bulunmaması, halkın iş adamlarının eline bırakılması.
3. İmtiyaz sahibi şirketlerin adil bir seçimle seçilmemiş olması.
4. Tam anlamıyla yapılan anlaşmanın her bir bendinde herhangi bir istikrarın bulunmaması ve anlaşmanın şirket yararına olup devletin, vatandaşların bundan dolayı zarar görecek olması.
5. Anlaşmanın en büyük hedefinin dünya da artan doğal gaz fiyatları ve Mısır bulunan büyük ölçekteki doğal gaz olması (Tubal, 2015), (Senai, 2015), (Jericho, 2015).
6.  
7.  

Muhalefet Başkanı Yitzhak Herzog, anlaşmanın halkın çıkarlarına çok az etki edeceğini geniş bir şekilde açıkladı (Jericho, 2015).İşçi Partisi Knesset üyesi ve ekonomi komisyonunda olan Eitan Cabel de anlaşmanın yararlı olmadığını ifade etti. Ayrıca Netenyahu’yu halkı bilgilendirmemek, Maliye Bakanı Moshe Ekhalon’un önerilerini dinlememek ve Netenyahu’nun bu anlaşmayı gizli yaptığı gerekçesiyle suçladı (Tkhamis 0,2015).

Doğal Gaz anlaşmasını imzalamakta yetkili olan Ekonomi Bakanı Aryeh Deri, anlaşmayı imzalamayı reddettikten sonra anlaşma Diyanet İşleri Bakanlığına intikal etti. Yaşanan bu olaydan sonra Netenyahu durumu ele alarak Ekonomi Bakanlığı tarafından imzalanmasını sağladı. Hükümetin tekrar gözden geçirip düzelttiği bendi; Muhalif Hareketler ve Kitle Hareketleri Yüksek Mahkemeye başvurarak özellikle istikrar amacı güden bu bendin yeniden düzenlenmesini istedi (Bareilly,2016).

İsrail Hükümeti, doğal anlaşmasını tarihi bir anlaşma olarak görmektedir. Enerji Bakanı Yuval Steinitz bunun bir tarihi anlaşma olduğunu doğrularken vergilerin direk İsrail vatandaşlarına gideceğini belirtti. Doğal gaz gelirleri sağlık ve eğitim alanına %60 katkı sağlayacaktır. Bu da doğal gazın tekel sahip olduğunu göstermektedir. Anlaşmanın aceleye gelmesinin sebebi Mısır’ın İsrail’den gaz ithalatı yapmak için istekli olması ayrıca da Türkiye’den de böyle bir talep beklenmesidir (Tkhamis, 2015). Ayrıca İsrail Hükümeti anlaşmanın İsrail’deki en büyük doğal gaz alanı olan Vitan Bölgesinin gelişimi için çok önemli olduğunu belirtti. Hükümet, seneler boyunca tükenebilir enerji kaynağı olan doğal gazın fiyatının sabit tutulmasının yerinde bir karar olduğunu doğruladı (Arkedzi, 2015).

Benjamin Netenyahu, doğal gaz anlaşmasının yapılabilmesi için tüm dengeleri, askeri kanadı ve hükümeti, gözeterek gerekli gücünü kullandı. Netenyahu bu anlaşmanın İsrail tarihindeki vatandaşlar için önemli birinci derecedeki anlaşma olduğunu ifade etti. Netenyahu, anlaşmadan ilk yararlanacak olanların vatandaşlar olduğunu vurgulayarak, devletin bu anlaşma ile zafer kazandığını ve doğal kaynakların kullanılabilirliğini gösterdiğini söyledi  (Grants, 2016).

Bir diğer taraftan anlaşmanın hükümetin çoğunluluğun rızası olmadan yapılması, Ekonomi Bakanı Aryeh Deri’nin anlaşmayı imzalamayı kabul etmeyerek istifası ardından doğal gaz anlaşmasında bağlayıcı imzası bulunan Çevre Bakanı Avi Gabbai’nin, Savunma Bakanı Liberman’ın isteğiyle atanmasına rağmen şiddetli bir tartışma sonucunda istifa etmesiyle Hükümette anlaşmaya dair uyum kalmadı (Grants, 2016).

Doğal Gaz İhracatı Bölgedeki Krizi Arttıracak mı Yoksa Bölgeye Güven mi Getirecek?

İsrail, doğal gaz kaynağına sahip büyük bir alanın olduğunu deklere etti. Ardından Mısır, Ürdün Krallığı ve Filistin Yönetimi ile gaz ihracatı için İsrail kendisinde içinde doğal gaz anlaşmasına dair farlılıklar bulunmasına rağmen müzakerelere başladı. Fakat İsrail Mahkemesi verdiği kararla anlaşmayı askıya aldı. Bunun üzerine İtalyan Petrol Şirketi ENI Vitan Bölgesinde ciddi miktarda gaz bulduğunu açıkladı. Ki bu bölgede bulunan doğal gaz İsrail’in tamamındakinin %40 ına denk geliyordu. Ayrıca İsrail Mısır’a bu bölgeden ihraç yapmaya başlamıştı (Alie, 2015). Ardından Ürdün yaptığı açıklamayla İsrail’den gaz ithal etmeyeceğin duyurdu. 

İsrail’in doğal gaz ihracatı hırsı karşısında duracak hiçbir engel kalmamıştı. Enerji Bakanı ihracat için yeni doğal gaz keşif alanlarının araştırıldığını, ihracatın sadece Mısır ile sınırlı kalmayacağını bölgedeki diğer devletlerle Ürdün, Yunanistan ve Türkiye’yle de irtibata geçileceğini duyurdu (Guttman,2015). Görüldüğü üzere İsrail bölgede doğal gaz ihraç eden Mısır ve Ürdün gibi olmak istemektedir ve tek korkusu da dağıtım sırasında borularda yaşanacak bir patlamadır. 

İsrail’in doğal gazı Avrupa’ya ihraç etmesi hayli meşakkatlidir. Bu sebeple İsrail gazını en iyi şekilde ihraç edecek yolları aramaktadır. Görülüyor ki Avrupa’ya uzanan en iyi yol Türkiye’den geçmektedir. Fakat İsrail geçtiğimiz yıllar itibariyle Türkiye ile ekonomik ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. Doğal gaz konusu ayrı bir mevzu olarak varlığını sürdürmektedir. Çünkü Türkiye bölgedeki doğal gaz kaynaklarına önem veren bir ülkedir (Eran, Veradi, ve Cohen, 2014). Bu sebeple Türkiye – İsrail ilişkilerinin iyileşmesinin büyük bir sürpriz olmadığı ifade edilirken, Ürdün Eski Büyükelçisi şimdiki Avrupa Birliği Temsilcisi Oded Eran; İsrail ile Türkiye arasındaki farklılığın doğal gazdan dolayı yaşanmadığını ayrıca Türkiye’nin Filistin meselesi çözülmeden İsrail’den gaz almayacağını belirtti. Ancak son haftalarda Türkiye ile İsrail arasında imzalanan anlaşma ile ilişkiler normalleşmeye başladı ( Eran, 2014).

İsrail en son yol olarak Kıbrıs’ı Avrupa ihracatında kullanılabilecek bir güzergâh olarak düşünmüştür. Bunun üzerine Hükümet Başkanı Benjamin Netenyahu 2015’de Kıbrıs’ı ziyaret etti. Kıbrıs’ın doğal gazın Avrupa’ya ihracatında bir eksen olabileceğini ifade etti (Aaran,2015). Bu eksene ek olara da Yunanistan üzerinden olabileceğine işaret etti. Çünkü 2015’de Yunan Başkan İsrail’e ilişkileri geliştirmek için ziyarette bulunmuştu.

İsrailli uzanmalar gaz ihracatının Yunanistan üzerinden veya Kıbrıs’a döşenecek borular üzerinden yapılmasından ziyade Türkiye ile ilişkilerin geliştirilmesine önem vererek bunun daha yararlı olacağını savunmaktadırlar. Türkiye’den talep edildiği zaman toprakları üzerinden geçecek %90 oranındaki İsrail petrolünü koruyacaktır (Aran, 2014).

İsrail doğal gazları genel müdürü, Ürdün Eski büyükelçisi, AB Eski Temsilcisi Oded Eran, İsrailli şirketlerin açıkça ifade ettiği gibi Türkiye’den başka gaz ihraç edilecek ülke olmadığını yineledi ( Eran, 2014). Buna ek olarak Türkiye’nin gaz ithal edecek en iyi tekniğe sahip olduğunu eğer siyasi yönden ilerleme kaydedilirse bölgesel ve eksensel olarak siyasi güvencenin geleceğini belirtti.  

İsrail Doğal Gazının Belirlendiği Bölgeler

İsrail gaz araştırmalarını geliştirerek Akdeniz’in derinliklerine kadar indi. Burada ekonomik ve strateji değeri büyük olan fazla miktarda doğal gaz buldu. İsrailli yetkililer, bulunan doğal gazın sadece kendileri tarafından çıkarılmak istediğini belirtirken bir diğer taraf gazın ülke ekonomisine gelecek çeyrek yüzyılda on milyonlarca dolar kazacağını ifade etti. Yetkililerin amacı kaynakların dengeli dağıtılmasında aciz olan son iki İsrail Hükümetine yardımda bulunmaktı. Böylece Hükümet Başkanı Benjamin Netenyahu’nün anlaşma üzerindeki gücünün tamamlanmasının ardından doğal gaz anlaşmasına şirketlerle birlikte dolaylı yolla imzalar atıldı. Öyle ki anlaşmayı imzalamakta asıl yetkili olan Ekonomi Bakanı Aryeh Deri geri çekilmek zorunda kaldı. Ayrıca geçtiğimiz günlerde istifa eden Maliye Bakanı Moshe Ekhalon, Çevre Bakanı, Avi Gabbai’ın yerini Netenyahu iki haftalığına aldı.

Siyasi olarak farklı görüşlere sahip iki cenah arasında yaşanan tartışma hükümet ve şirketler arasında imzalanmasına rağmen devam etti. Ayrıca çoğu tahminlere göre; Devlet içerisinde ve muhalefette yaşanan tartışmalar anlaşma önünde hiçbir şekilde engel oluşturmayacaktır. 

İsrail doğal gaz ihracatını komşularıyla olan ilişkisine karşı koz olarak kullanma emeli vardır. Fakat Mısır geniş bir gaz alanı keşfettikten sonra İsrail’in Mısır’a doğal gaz ihraç etme hedefi buharlaştı. Akabinde Ürdün’de de aynı hadise yaşandı. Bu sebeple İsrail Türkiye’ye yönelerek gaz ihracatı için girişimlerde bulundu. Çünkü gaz %98 gaz ithal eden bir ülkedir. Türkiye’nin önde gelen gaz ithal ettiği ülke Rusya dır. Buradan %60 oranında gaz ithal etmektedir. Fakat Türkiye ile Rusya arasında yaşanan kriz sebebiyle İsrail’e göre Türkiye birinci ihtiyacı olan doğal gazı ithal etmek için İsrail’e başvuracaktır.

Türkiye’nin İsrail’den gaz talep etmesi kolay gerçekleşecek bir olay değildir. Öyle ki uluslararası piyasada düşün gaz fiyatları İsrail üzerine baskı oluşturmaktaydı. Fakat İsrail önce Türkiye sonra da Türkiye üzerinden Avrupa’ya doğal gazın nasıl göndereceğine bakmaya devam etmekteydi. Türkiye ile oluşacak bir gaz alışverişinden İsrail karlı çıkan taraf olacaktı. Çünkü İsrail’in Kıbrıs ve Yunanistan ile ilişkilerini düşünmesine gerek kalmayacaktı. 

Açıklamayı Yazıya Geçirenler: Ömer Ebu Arqub, Aziz Kayed

KAYNAKÇA

Abby Bar-to,  Milyarder Aian Nalmo Ölümünden Sonra Yüzlerce Milyar Dolar Serveti Nereye Gitti ki Doğal Gaz Ülkenin % 50 Serveti Haline Geldi?, Marker, 4 Ağustos, 2015.
http://www.themarker.com/dynamo/1.2699183
Apittal Hab, Attila Humvlba,İsrail’deki Gaz Oranını Anlamak için  Rehber, Yedioth Ahronoth, 26 Mayıs, 2015.
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4661402,00.html
Aber Bar Ali, Doğal Gaz Anlaşmasının Etkisi: Mısır’ın Topraklarında Gaz Bulduğunu İlan Etmesi, Marker,30 Ağustos 2015.
http://www.themarker.com/dynamo/1.2719559
Ave Barry, Doğal Gaz Anlaşmasının İptali: Yüksek Mahkemenin Flaş Kararı, Marker, 27 Mart, 2015.
http://www.themarker.com/dynamo/1.2895512
Ave Barry, Anlaşmanın Düzeltilip Tekrar Oylanması, Netenyahu:  Başbakanın Bakan Jay reddetmesi lazım,22 Mayıs, 2016.
http://www.themarker.com/news/1.2951187
Eri Tübal, Herzog Gaz anlamasıyla ilgili: Netenyahu Gaz Anlaşmasını Dört Gecede Bitirmek İstemiştir,Calcalist, 30 Haziran 2015.
http://www.calcalist.co.il/local/articles/0,7340,L-3663200,00.html
Tsabi Zriha, Herzog:Netenyahu Gaz Anlaşmasına Yönelik Zırhını Giymiş,Marker,  24 Ekim,2015.
http://www.themarker.com/dynamo/1.2759594
Globes,Enerji Bakanı Duyurdu: Girit ve Dragon’da doğal gaz bulundu, Globes,  12 Ağustos, 2014.
http://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1000962776
J. Mittal, Bölgede 15 Milyar Metreküp Doğal Gaz Olduğu Kesinleşti, Ynet, 15 Nisan, 2009.
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-3701729,00.html
Dana Barakat, Uluslararası Arenada Gaz Anlaşmasını Protesto Eden Sekiz Ülke, Walla, 29 Aralık,2019.
http://news.walla.co.il/item/2910795
Dana Barakat, Amerikalı Şirketler Gaz Anlaşmasında Tekel Olması ve Anlaşmasını Biliyor, Walla, 1 Temmuz, 2015.
http://news.walla.co.il/item/2868627
Rali Shabtor, Gaz Anlaşmasının Dört Maddesi,  Düşünce Kuruluşu, 9 Temmuz, 2015.
http://www.regthink.org/articles/%D7%9E%D7%AA%D7%95%D7%95%D7%94-%D7%94%D7%92%D7%96-%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%A2-%D7%94%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%AA
Shmuel Ben, Awdad Ayron, İsrail’de Doğal Gaz Patlaması, Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü, 2016.
http://www.inss.org.il/uploadImages/systemFiles/%D7%90%D7%91%D7%9F%20%D7%95%D7%A2%D7%95%D7%93%D7%93.pdf
Shmuel Ben,İsrail’de Keşfedilen Doğal Gaz’ın Ekonomik ve Stratejik Yönü, Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü,   Aralık, 2001.
http://heb.inss.org.il/uploadimages/Import/(FILE)1193830191.pdf
Omry Khamis, Bakan Steinitz: Gaz Anlaşmasının Ne Kadar Gerekli Olduğunu Görmeden Mantıklı Bir Açıklama Yapılamaz, Walla, 24 Kasım, 2015.
http://news.walla.co.il/item/2909467
Omry Khamis, Kabil: Eğer Khalon Anlaşmayı Değiştirilmesini Yasaklamasaydı; Biz Bununla Mücadele edecektik, Walla, 22 Aralık, 2015.
http://news.walla.co.il/item/2908688
Amiram Barkat, İsrail ile Lübnan arasındaki Problem; Mazlumların Rıskını Ekonomik Açıdan Kullanılması, Globes, 22 Nisan, 2014.
http://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1000933119
Awdad Ayron,İsrail ile Komşusu Lübnan Arasındaki Kriz çözülmezse Türkiye’ye Gaz İhracatı Sıkıntıya Girer, Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü,  27 Temmuz 2014.
Awdad Ayron, Türkiye – İsrail Doğal Gaz İhracatı İçin Siyasi Koşulların Hazırlanması, Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü, Temmuz, 2014, sf.9 .
Awdad Ayron,İsrail’in Akdeniz’de Doğal Gaz Aramasına İlişkin Tepkiler, Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü, 3 Aralık,2015.
Idan Landau,  İsrail Gazı Güvenliği ve Mali Potayı Yuttu, IdanLandau Sitesi, 24 Eylül, 2012.
https://idanlandau.com/2012/09/24/how-israeli-gas-was-swallowed-up
 Calcalist, İsrail’e 150 Sene Yetecek Gaz Bulunduğu Gerçekliği, Calcalist,3 Ağustos, 2012.
http://www.calcalist.co.il/markets/articles/0,7340,L-3579095,00.html
Laor Guttman, Rooney Zenger, Hükümet Yeni Gaz Anlaşmasına Güven Oyunu Verdi, Ynet, 22 Mayıs, 2016.
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4806119,00.html
Laor Guttman, Netenyahu’ya Darbe: Yüksek Mahkeme Güven Oyunu Reddetti,  Calcalist, 27 Temmuz, 2016.
http://www.calcalist.co.il/articles/0,7340,L-3684520,00.html
Laor Guttman, Steinitz: Gaz İhracatı Devam Edecek Fakat Mısır’dan Başka Ülkeye İhraç Edilmeyecek, Calcalist, 6 Kasım, 2015.
http://www.calcalist.co.il/local/articles/0,7340,L-3675278,00.html
Ekonomi Meclisi, İsrail Doğal Gaz Hakkındaki Sorulara Cevap vermelidir, Gas Ask, 2016.
https://sites.google.com/site/gasaskil/home
Maraba Arlozoroff, Gaz Anlaşması Bozulsaydı; İş Adamlarımızı Satmasaydık, Marker, 6 Kasım 2015.
http://www.themarker.com/news/1.2791753
Michal Margalit,Vitan Bölgesi Planı: 2019’a Kadar Tamam, Ynet, 25 Şubat, 2016.
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4770782,00.html
Nati Car Tanis, Çevre Bakanı: Hükümet Stratejik Büyük Bir Hata Yaptı, Tashtiot, 22 Mayıs, 2016.
http://www.tashtiot.co.il/2016/05/22/%D7%9E%D7%AA%D7%95%D7%95%D7%94-%D7%94%D7%92%D7%96-2
Ghadeer Hurşit, Halk Doğal Gaz Anlaşmasıyla ilgili bilgilendirilmemiş, Maariv,
12 Kasım, 2015.  
http://www.maariv.co.il/business/economic/israel/Article-517367
Hadas Sinai, Lapid: Gaz Anlaşması Kabul Edilmemeli, Walla, 13 Ağustos,2015.
http://news.walla.co.il/item/2881671
Heidi Kuhn, Devlet Tarafından Bahsedilmeyen Gaz Alanları, Globes,8 Şubat, 2015.
http://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1001007995
Altyapı Bakanlığı,2015 Senesinde İsrail Gaz Piyasayındaki Gelişmeler,Altyapı Bakanlığı Sözcülüğü, 2016.
Ulusal Altyapı Bakanlığı, Doğal Gaz ve Yararları, Ulusal Altyapı Bakanlığı Sözcülüğü, Mayıs, 2016.
http://energy.gov.il/Subjects/NG/Documents/Publication/NGMay2016.pdf
Walid Khadduri,İsrail’in Şirketlerle Gaz Anlaşması, Al-Hayat, 23 Ağustos,2015.
http://www.alhayat.com/Opinion/walid-khadouri/10730566/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D9%81%D9%8A-%D8%A3%D8%B3%D8%A8%D9%88%D8%B9-(%D8%A7%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%82-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%85%D8%B9-%D8%B4%D8%B1%D9%83%D8%A7%D8%AA-%D8%A7
Yaakov Tzlal, İsrail’in Zaferi:  Tamar’in Doğal Gaz Cazibe Merkezinin Kendi Topraklarında olması, Globes, 5 Mayıs, 2016.
http://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1001122204
Leona Aabzon, Netenyahu’nun Doğal Gaz Anlaşmasını 2011’de Beri 10 Kere Denediği Ortya Çıktı,Galatz, 6 Ekim, 2015.
http://glz.co.il/1064-56211-HE/Galatz.aspx