Türk Üniversitelerinde Yazılan Filistin Konulu Tezler

RAPOR: TÜRK ÜNİVERSİTELERİNDE YAZILAN FİLİSTİN KONULU TEZLER

Türkiye’deki üniversitelerde Filistin hakkında yazılmış olan tezleri inceledik. İnceleme kaynağımız Yüksek Öğretim Kurumu’nun (YÖK) veri tabanıdır[i]. YÖK, Türkiye’deki çeşitli üniversitelerde şimdiye kadar yazılmış olan yüksek lisans ve doktora tezlerini web sitesinde araştırmacıların istifadesine sunmaktadır.

Araştırmamızı yaparken Filistin konulu tezleri tespit etmek için kullandığımız arama kelimeleri “Filistin”, “Gazze”, “Kudüs”, “Batı Şeria” ve “Hamas” olmuştur. Bu kelimeler ilgili websitesinde tez başlıklarında aranmıştır. Bununla beraber dizinlerde arama yapılmadığı belirtilmelidir. Başlığında yukarıdaki kelimelerden herhangi birinin geçmediği Filistin konulu tezlerin varlığı bilinmektedir. Ayrıca yine başlığında söz konusu kelimelerden birden fazla kelimenin bulunduğu tezler vardır. Ancak sayıca çok az olmaları hasebiyle bu tekrar eden tezlerin tespiti yapılmamış, genel olarak sadece tarama sonucu çıkan sonuçlara itibar edilmiştir. Çalışmada 1987-2020 arasında yazılan tezler ve konuları raporlanacaktır. Nihayetinde elde edilen verilerin tamamında Türkiye’de Filistin konulu tezlerin tarihi süreçteki gelişim ve değişimleri incelenecektir. Çalışmanın cevabını aradığı sorular şöyle sıralanabilir: Toplamda Filistin konulu kaç yüksek lisans ve doktora tezi hazırlanmıştır? Filistin konulu hazırlanan tez sayısında zamanla bir artış/azalma olmuş mu? Tez konularındaki ağırlıklı alanlar neler olmuş? Tezleri yazan Türk ve Yabancı öğrencilerin adedi ve oranı nedir? Aranan kelimeler bağlamında ne gibi farklılıklar vardır? Örneğin başlığında “Kudüs” kelimesi geçen tezler ve “Gazze” kelimesi geçen tezlerin yazılma alanları arasında farklılıklar var mıdır?

Başlığında “Filistin” kelimesinin geçtiği tezlerin sayısı çok fazladır. Bunun dışında başlıkta Filistin geçmemekle beraber dizinde Filistin geçen tezlerin varlığı da bilinmektedir. Bunların tam bir sayısına ulaşmak oldukça zordur. Bu sebeple sadece websitesinin bize sunduğu tarama imkanlarından faydalanarak başlıklar incelenmiştir. Buna göre karşımıza toplamda 248 tez çıkmıştır. Bunlardan 44 tanesi doktora tezidir. Tezlerin konu dağılım alanları da çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Bankacılıktan işletmeye, arkeolojiden tarihe, uluslararası ilişkilerden gazeteciliğe, edebiyat, mimari, güzel sanatlar, ekonomi, eğitim bilimleri, hukuk ve sosyoloji gibi alanlarda tezler yazılmıştır. Bunların genel dağılımı tabloda (Tablo 1) gösterilmiştir.

Tablo 1

Uluslararası ilişkiler alanında 79 tez yazılmıştır. Bunlardan 10 tanesi doktora tezidir. Uluslararası ilişkiler bağlamındaki işlenen konular arasında Türkiye’nin Filistin politikaları, Türk basınında Filistin, Filistin meselesinin Türkiye’deki dönüşümü vs. bulunmaktadır. Yine çeşitli uluslararası ilişkiler kuramları bağlamında Filistin – İsrail çatışması konulu tezler de hazırlanmıştır.

Siyasal bilimler alanında 30 kadar tez tespit edildi. Bu alanda hazırlanmış tezlerden bazılarını zikretmek gerekirse “Devletsiz bir toplumda sivil toplum ve sivil toplum örgütleri: Filistin örneği”[ii], “

Medya, gazetecilik ve sahne ve görüntü sanatları alanında yazılan tezlerin sayısı 14 tanedir. Bunlardan Filistin sinemasını konu alan 6 adet tez tespit edebildik. Bunun dışında genelde Türk medyasında veya yabancı medyada Filistin haberlerinin aktarımı ile ilgili tezlerin yazıldığı görülmektedir.

Tarih alanında 40 adet tez hazırlanmıştır. Osmanlı tarihi, II. Abdülhamid dönemi, özellikle XIX. yüzyıl çok işlenen konular arasındadır. Yabancıların Filistin’deki faaliyetleri ve çeşitli dönemlerde gerçekleşen Yahudi göçleri de tarih alanında çalışılan konular arasında bulunmaktadır.

Hukuk alanında 10 adet tez yazılmıştır. Bunlar çoğunlukla uluslararası hukuk bağlamında Filistin meselesine yönelik değerlendirmeleri konu alan tezlerdir. Burada ilgi çeken bir nokta ise yabancı öğrencilerin yoğunluğudur. Yazılan tezlerden 7 tanesi yabancı öğrenciler tarafından hazırlanmıştır.

Sosyoloji alanında yapılan tezlerde en çok kimlik sorunu işlenmiştir. Ziraat alanında yabancı öğrenciler tarafından yazılmış biri doktora biri yüksek lisans olmak üzere iki tez vardır.

Konu çeşitliliğini görebilmek için diğer konular hakkında yazılan tezlerden bazılarının isimlerini burada paylaşmayı uygun gördük: “Feminist sanat hareketi ve Filistinli kadın sanatçılar”[iii], “Sınıraşırı bir iletişim aracı olarak internet ve Filistinli mültecilerin toplumsal kimlik inşası”[iv], “Filistin meselesi etrafında Türk-İsrail ilişkileri (1948-1956)”[v], “Transnasyonalizm ve diaspora: Şili’deki Arap-Filistin toplumu”[vi].

Başlığında “Filistin” kelimesi geçen sadece 2020 senesinde yazılan 21 adet tez vardır. Bunlardan 6 tanesi doktora tezidir. 2019 senesindeki tezlerin sayısı ise çok daha fazladır.

Başlığında “Kudüs” kelimesi geçen 65 adet tez tespit ettik. Bu tezlerin çoğunluğu tarih alanında hazırlanmıştır. Başlığında “Kudüs” kelimesi geçen toplamda 36 adet tez tarih alanıyla ilgili olarak yazılmıştır. Bunların zaman aralığı çok çeşitlidir. Herod döneminden Haçlılara, Arap fetihlerinden Osmanlılara kadar tüm dönemler genel anlamı ile tezlere konu edilmiştir. Tabi ki de en çok üzerinde durulan dönem Osmanlı dönemidir. Bunların da büyük bir kısmı Kudüs’le ilgili arşiv belgelerinin transkripsiyonu ve tercümesi şeklindedir. Burada ilgi çekici bulduğumuz başlıklardan bazıları “19. yüzyılın ikinci yarısında Kudüs Kamame Kilisesi üzerine Osmanlı politikaları”[vii], “Kudüs eşrafından Hüseyni ve Halidi aileleri”[viii] ve “Osmanlı Dönemi’nde Kudüs’te kazılar (1860-1918)”[ix] gibidir.

Başlığında “Kudüs” kelimesi geçen tezlerden 6 tanesi de uluslararası ilişkiler bağlamında, Kudüs’ün statüsü ve kutsal şehir olarak siyasi alandaki yeri hakkındadır. Bunun dışında “Murabıtât: Kudüs Eski Şehir’de bir kadın sivil direniş hareketi”[x] gibi Kudüslü kadınları konu alan tezler de hazırlanmıştır. Edebiyat, gazetecilik ve basın, sosyoloji, güzel sanatlar, sanat tarihi, mimarlık gibi alanlar da Kudüs hakkında tez yazılan alanlar arasında gelmektedir.

Başlığında “Gazze” kelimesi geçen tezlere geldiğimizde ise toplamda sadece 19 adet tezin yazıldığını görüyoruz. Bunların dönemsel dağılımı tablodaki (Tablo 2) gibidir. Son yıllarda ciddi bir artışın olması göze çarpmaktadır. Tez yazılan alanlara gelince karşımıza çok renkli bir tablo çıkmaktadır. Öne çıkan bir alan belirlemek oldukça zor zira tezlerin dağılımı aşağı yukarı eşit şekilde; radyo-televizyonculuk, gazetecilik, elektrik-elektronik mühendisliği, inşaat mühendisliği, trafik, uluslararası ilişkiler, tarih, siyasal bilimler ve işletme şeklindedir. Burada dikkat çeken diğer bir husus ise yabancı öğrencilerin yoğun çalışmalarıdır. Tez başlığında “Gazze” kelimesi geçen tezlerin 12 tanesi Türk öğrenciler tarafından hazırlanmışken 7 tanesi yabancı öğrenciler tarafından hazırlanmıştır. Özellikle de son 5 yılda hazırlanan tezler yabancı öğrenciler tarafından hazırlanmıştır. Bunun Türk öğrencilerinin Gazze’ye olan ilgisinin azalması ile bir ilgisi olabileceği gibi diğer taraftan yabancı öğrenci sayısındaki artış ile de açıklanabilir. Tez başlıklarından birkaç tane paylaşmak gerekirse “Gazze Şeridi’nde bilgi ve iletişim teknolojisinde kadın girişimciliği”[xi], “Uluslararası medyada İsrail’in 2014 Gazze saldırısının temsili: CNN ve Al-Jazeera kanalları örneği”[xii] ve “Radikal sağın İsrail dış politikasına etkisi: Batı Şeria ve Gazze Şeridi”[xiii] sayılabilir.

Başlığında “Batı Şeria” ifadesi geçen tezlerin sayısı çok azdır. 9 tane tez yazılmıştır. Bunlardan sadece bir tanesi doktora tezidir, diğerleri yüksek lisans tezleridir. Alan olarak uluslararası ilişkiler ve siyasal bilimler yoğunlukta olmakla beraber mimarlık ve hemşirelik alanlarında da tezler olduğu görülmektedir. Tezlerden iki tanesi yabancı öğrenciler tarafından hazırlanırken geri kalanı Türk öğrenciler tarafından yazılmıştır. Siyasal bilimler ve uluslararası ilişkilere konu olan tezlerde daha çok Gazze ve Batı Şeria karşılaştırması şeklinde çeşitli meseleler ele alınmıştır. İsrail’in hukuksuz yerleşim birimlerini konu alan iki adet tez de burada bulunmaktadır. Burada ilgimizi çeken bir tezin ismini paylaşalım: “Mülksüz kadınların müşterekleşme mekânları; Diyarbakır Benusen Gecekondu Mahallesi çamaşır evi ve Filistin (Batı Şeria) Al-Fawwar Kampı meydan mimarlığı”[xiv].

Başlığında “Hamas” kelimesinin geçtiği 19 adet tez bulunmuştur. Tezlerin bir tanesi medya alanında, diğerlerinin tamamı siyasal bilimler ve uluslararası ilişkiler alanında yazılmıştır. 4 tanesi yabancı öğrenciler tarafından ve 15 tanesi de Türkler tarafından hazırlanmıştır. Tezlerden 3 tanesi doktora tezidir. Doktora tezlerinin başlıkları şöyledir: “HAMAS: Bir terörist örgütün siyasal partileşmesi”[xv], “2000’li yıllarda Amerikan dış siyaseti ve şiddet yanlısı devlet dışı aktörler-HAMAS ve GAM analizleri”[xvi] ve “Hamas’ın yeni medya kullanım pratikleri: Hedef kitleler ve içerikler”[xvii].

Tablo 2: Tezlerin Senelere Göre Dağılımı

Sonuç

Yök veritabanında Filistin konulu yazılan en erken tarihli tez 1987’dedir. O tarihten 2021’e kadar olan sürede toplamda Filistin konulu tekrarlarla birlikte 360 adet tez tespit edilmiştir. Bunlardan 65 tanesi doktora tezidir. Doktora tezlerinde en büyük dilim başlıklarında “Filistin” ve “Kudüs” geçen tezlerdedir. Başlığında “Filistin” geçen tezlerin 44 tanesi, “Kudüs” geçen tezlerin 16 tanesi, “Hamas” geçen tezlerin 3 tanesi ve “Batı Şeria” ve “Gazze” geçen tezlerin sadece birer tanesi doktora tezidir. Tezlerin sayısındaki yoğunluk 2000’ler sonrası artış göstermeye başlamış, ancak asıl yükseliş 2010’dan sonra yaşanmıştır. 2020’de 2019’a göre bir düşüş görülmesinin sebebi ise Filistin’e yönelik ilginin azalması olarak açıklanamaz aksine pandemi sebebi ile yaşanan genel bir sorundan kaynaklanmaktadır.

Konu dağılımında Kudüs ve Filistin tarihine yönelik çalışmaların büyük bir ilgi ile arttığı görülmektedir. Özellikle Osmanlı Dönemi Kudüs araştırmaları son yıllarda çok artmıştır. Karşımıza çıkan diğer bir bulgu ise Türk öğrencilerin tez alanları daha çok uluslararası ilişkiler, siyasal bilimler ve tarih gibi bilim dallarında olurken, yabancı öğrencilerin tez konu dağılımları hemşirelik, işletme, hastane yönetimi, trafik, spor eğitimi, mimari gibi farklı alanlarda daha yoğun olmuştur.

[i] Ulusal Tez Merkezi, (www.yok.gov.tr)

[ii] Şakar,   Emre (2002), “Devletsiz bir toplumda sivil toplum ve sivil toplum örgütleri: Filistin örneği”, (Civil society adid ngos in a stateless society: The palestinian case), Yüksek lisans tezi.

[iii] Demirtaş Ercan, Bahar (2019), “Feminist sanat hareketi ve Filistinli kadın sanatçılar” (The feminist art movement and palestinian women artists), Yüksek lisans tezi.

[iv] Öztürk, Sanem (2009),      “Sınıraşırı bir iletişim aracı olarak internet ve Filistinli mültecilerin toplumsal kimlik inşası” (Internet as a cross-border communication tool and Palestinian refugees’ social idenity construction), Yüksek lisans tezi.

[v] Koltuk, Durmuş Ali (2001), “Filistin meselesi etrafında Türk-İsrail ilişkileri (1948-1956)”, (The Turkish-Israeli relationships around the palestine issue (1948-1956)), Yüksek lisans tezi.

[vi] Kaya, Naciye Gökçen (2020), “Transnasyonalizm ve diaspora: Şili’deki Arap-Filistin toplumu”, (Transnationalism and diaspora: Palestinian-Arab community in Chile), Yüksek lisans tezi.

[vii] Akyol, Yunus Emre (2019), “19. yüzyılın ikinci yarısında Kudüs Kamame Kilisesi üzerine Osmanlı politikaları” (The Ottoman policies which were formed on Kamame Church in the second half of the 19th century), Yüksek lisans tezi.

[viii] Atmış, Anıl (2020), “Kudüs eşrafından Hüseyni ve Halidi aileleri” (Huseyni and Halidi families from Jerusalem), Yüksek lisans tezi.

[ix] Alzaghal, Zeyad (2018), “Osmanlı Dönemi’nde Kudüs’te kazılar (1860-1918)” (The excavations in Jerusalem in the Ottoman Period (1860-1918)), Doktora tezi.

[x] Yücel, Sümeyra Yıldız       (2017), “Murabıtât: Kudüs Eski Şehir’de bir kadın sivil direniş hareketi” (The murabitât: A women’s civil resistance movement in the old city of jerusalem), Yüksek lisans tezi.

[xi] Qozat, Majd J. N. (2018), “Gazze Şeridi’nde bilgi ve iletişim teknolojisinde kadın girişimciliği” (Women’s entrepreneurship in information and communication technology in Gaza Strip), Yüksek lisans tezi.

[xii] Küngerü, Ayhan (2015) “Uluslararası medyada İsrail’in 2014 Gazze saldırısının temsili: CNN ve Al-Jazeera kanalları örneği” (The representation of İsrael’s 2014 attack on Gaza in the international media: CNN and Al-Jazeera samples), Yüksek lisans tezi.

[xiii] Yılmaz, Mehmet (2001) “Radikal sağın İsrail dış politikasına etkisi: Batı Şeria ve Gazze Şeridi” (The Impact of radical right on foreign policy of Israel: West bank and Gaza strip), Yüksek lisans tezi.

[xiv] Tahtacı, Yıldız   (2017) “Mülksüz kadınların müşterekleşme mekânları; Diyarbakır Benusen Gecekondu Mahallesi çamaşır evi ve Filistin (Batı Şeria) Al-Fawwar Kampı meydan mimarlığı” (Spaces of commons of dispossessed women: Women’s laundry house of Benusen Neighborhood/ Diyarbakir and the women’s center/ the square at the Fawwar Camp/West Bank (Palestine)), Yüksek lisans tezi.

[xv] Katman, Filiz (2010) “HAMAS: Bir terörist örgütün siyasal partileşmesi”, (HAMAS: Politicisation of a terrorist organization), Doktora tezi.

[xvi] Akkaya, Saffet (2017), “2000’li yıllarda Amerikan dış siyaseti ve şiddet yanlısı devlet dışı aktörler-HAMAS ve GAM analizleri” (Us foreign policy and violent non-state actors in the 2000s cases of HAMAS and GAM), Doktora tezi.

[xvii] Alhalayqa, Islam A.H. (2018), “Hamas’ın yeni medya kullanım pratikleri: Hedef kitleler ve içerikler” (New media using practices of Hamas: Target audiences and contents), Doktora tezi.