Netanyahu: Gelecek Seçimlerde Ciddi Bir Kriz

Vizyon Siyasi Kalkınma Merkezi 14 Ocak، 2021

7 dakika okuma süresi

Netanyahu: Gelecek Seçimlerde Ciddi Bir Kriz

Salah el-Avâvde

2018 yılının sonlarından itibaren İsrail’deki siyasi atmosfer, daha önce hiç görülmemiş bir krize tanık oluyor. Şöyle ki 21. 22. ve 23. dönemlerinde İsrail Parlamentosu (Knesset), üç çekişmeli seçime sahne olduğu halde hiçbir parti tek başına bir başarı elde edemedi. Bu durum, zorunlu olarak iki rakip partiyi, birtakım karışıklıklar olsa da siyasi koalisyona götürdü. Son yapılan hükümet koalisyonu, Yahudi devlet tarihinin en maliyetli koalisyonu olarak değerlendiriliyor. Bu koalisyon, bakanlık portföyleri bakımından yapılan en büyük antlaşmadır. Aynı zamanda bu koalisyon, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun taraftarlarının da iddia ettikleri gibi iki başlılıktan hatta bir hükümet gibi görünen iki hükümetten oluşmaktadır. Nihayet 23.12.2020 tarihinde İsrail parlamentosunun (Knesset) feshedilmesi ve erken seçim kararının alınmasıyla bu oyun sona erdi. Yapılacak olan seçim, iki yıl içinde dördüncü erken seçim olmuş olacak.

Bu makalede, yaşanan krize yönelik olası senaryolar, Netanyahu’nun geleceği, ona bir alternatifin ortaya çıkma olasılığı ve bir sonraki aşamada İsrail’i bekleyen durumlar tartışılacaktır.

Krizin Devam Edip Daha Fazla Büyümesi

Mayıs 2020’de İsrail Başbakanı ve Likud Partisi lideri Binyamin Netanyahu ile Mavi-Beyaz Partisi başkanı Beni Gantz’in sırasıyla başbakanlık koltuğuna oturacakları bir hükümeti kurma anlaşmaları, birçok gözlemci açısından sürpriz oldu. Çünkü hem ikisi arasındaki anlaşmazlıkların büyüklüğüne hem de geçirilen son üç seçimin ana gündemine oturan Netanyahu’nun şahsı ve hükümetin başında kalıp kalmayacağı sorununa bakılacak olursa yapılan anlaşma gerçekten sürpriz olmuş oldu. Benzer şekilde siyasi analistlerin çoğu, aynı nedenden dolayı yani Netanyahu’nun şahsı nedeniyle bu koalisyon hükümetinin fazla sürmeyeceğini öngörmüşlerdi. Zira Netanyahu, 2009 yılından beri İsrail siyaset arenasını ele geçirmiş ve hükümet başkanlığı yapıyordu.

Yukarıda bahsi geçen nedenlerden dolayı 23 Aralıkta İsrail parlamentosunun (Knesset) feshedilmesine karar verildi. Ayrıca iki yıl bile dolmamışken ve anlaşma gereği Netanyahu’nun ortağı Beni Gantz’e Kasım 2021’de hükümet başkanlığı henüz devredilmemişken dördüncü kez seçime gidilmesine karar verildi. Bu kararın arkasındaki diğer bir etken ise hükümetin 2021 yılı bütçe kanununu geçirememiş olmasıdır. Netanyahu, parlamentonun feshedilmesinin hemen ardından kendisinin ve Likud Partisinin parlamentonun feshedilmesini engellemeye çalıştıklarını açıkladı ve işlerin bu noktaya gelmesi konusunda Mavi-Beyaz partisini suçladı. Ayrıca Netanyahu, siyasi rakiplerini kışkırtacak nitelikteki alışılmış sloganlarını kullanarak kendi tabanına yeni seçimleri kazanacaklarına dair söz verdi ve diğer adaylardan hiçbirinin liderliğe uygun olmadıklarını ifade etti. Diğer taraftan Mavi-Beyaz Partisi, parlamentonun feshedilmesinin nedeninin üç ayrı ceza dosyası bulunan Netanyahu’nun bizzat kendisi olduğunu ve Netanyahu’nun hukuk düzeni ile yargı erkini şahsi çıkarları için yıkmak istediğini vurguladı. Mavi-Beyaz lideri Gantz’in bizzat kendisi de Netanyahu’yu yalan söylemekle suçladı. (Eric Bender ve Anna Bersky, 2020).

Netanyahu Karşıtı Protestolar

Haziran 2020’den bu yana işgal devleti İsrail’in çeşitli bölgelerinde gösteriler devam ediyor ve bu gösterilerde Netanyahu’nun yolsuzluk yaptığı, devlet kurumlarına zarar verdiği ve kendi şahsi çıkarı ile devlet çıkarlarını birbirinden ayrı tutmadığı suçlamalarıyla istifa etmesi isteniyor. Kudüs’teki başbakanlık konutuna yakın Balfour caddesinde yoğunlaştığı için bu gösterilere “Balfour Gösterileri” adı veriliyor. Gösteriler korona virüs nedeniyle her yerin kapalı olmasına rağmen haftalık düzenli bir şekilde sürdürülüyor. Gösterilerin ana hedefinde Netanyahu’nun bizzat kendisi olmasına rağmen bazıları onun istifa etmesiyle de bu gösterilerin bitmeyeceğini düşünüyor. Bu gösteriler, özellikle 13 yıldır yerini koruyan Netanyahu imajına belli ölçüde zarar vererek başarılı oldu. Yine bu gösterilerin Likud Partisinin bölünmesinde de rolü oldu. Nitekim Gideon Saar, bu nedenle partiden ayrıldı. Bu gösterilerin en önemli özelliği, göstericilerin farklı kesimlerden oluşması ve farklı partilere üye olmalarıdır. Şu da var ki göstericilerin, işgalin sonlandırılması ve polis şiddetinin durdurulması gibi birbirinden farklı talepleri var. Göstericiler, taleplerini “Netanyahu’dan kurtulacak ve sıradaki sorunlara karşı tepkimizi sürdüreceğiz” sözüyle ifade ediyorlar. (Oren Ziv, 2020).

Netanyahu’nun Karşılaşacağı Sorunlar

Netanyahu’nun tahtını tehdit eden sorunlardan birisi Likud partisinde üst düzey yönetici pozisyonunda olan Gideon Saar’ın partiden ayrılışıdır. Saar, partiden ayrılmakla tüm siyasi denklemi tersine çevirdi. Daha önce İsrail’deki siyasi denklem, Netanyahu liderliğindeki sağ blok ile Gantz’ın veya başka bir alternatifinin liderliğindeki merkez sol blok olmak üzere iki bloktan oluşuyorken şuan en az dört başlı bir denkleme dönüştü. Sağ blokta yer alan iki veya üç baş, diğer dini gurupları (Haredim) hiç hesaba katmadan da aralarında organize olurlarsa sağ çoğunluğu oluşturabilirler. Şuana kadar Haredim yani aşırı gelenekçi dini guruplar, zaten Netanyahu’nun siyasi bloğunda yer almaktadırlar ancak başka biriyle de ittifak yapabilirler. Geçen dönemlerden farklı olarak sağ blok içinde Netanyahu’ya meydan okuyan sadece Liberman değildir. Bugün aynı zamanda Gideon Saar var, ayrıca Naftali Bennett var. Nitekim Naftali Bennett, geçmiş seçimlerde Netanyahu’yu aday gösterdiği halde şuan başbakanlık için bizzat aday olacağını duyurdu.

Netanyahu’nun yüzleşeceği ikinci sorun, dinî partilerdir (Haredim). Bu partilerin, çeşitli nedenlerden ötürü Netanyahu’ya olan güvenleri kırıldı. Bu nedenlerden biri Netanyahu’nun Şas Partisi lideri Aryeh Deri’ye verdiği sözleri bozması, bir diğeri Netanyahu’nun Korona krizini yönetmede başarısız olması, bir diğeri Haredi mahallelerine yasak uygulamasıdır. Tüm bu uygulamalar, Netanyahu’nun Harediler tarafından cezalandırılmasını gerektirebilir. Aynı zamanda bu kez, hükümet başkanlığına aday olan alternatifler, sağcılardan oluşuyor hatta bu alternatifler arsında dindar kesime Netanyahu’dan daha yakın olanlar var. Dolayısıyla Netanyahu; bu defa dindar gurupları, Gantz ve Yair Lapid’den veya Arap Listesiyle ittifak yapacak sol bir hükümetin iktidara gelmesi ile korkutamayacak.

Korona sorunu, Netanyahu’nun karşısındaki zorlukları daha da artıracak ve onun siyasi rakipleri bunu kullanacaktır. Örneğin Naftali Bennett, ekonomik duruma odaklanırken Gideon Saar milli birlik konusuna odaklanacak. Diğer yandan Netanyahu’nun bu seçimlerde karşılaşacağı sorunlardan biri de stratejik ortağı olan Donald Trump’ın yokluğudur. Çünkü Trump, adeta kendisini Netanyahu’nun seçim kampanyasına hizmet etmeye adamıştı. Aslında Netanyahu’nun korona krizi ile ekonomik kriz sürecinde bazı Arap ülkeleriyle imzaladığı normalleşme anlaşmaları da İsrailli seçmenin birinci öncelikleri arasında yer almıyor. Buna göre Netanyahu’nun seçimlerden sonra hükümet başkanı olarak kalabilmesi bu kez çok zayıf bir ihtimal olarak durmaktadır. (Liel, 2020).

Netanyahu’nun karşısındaki sorunlar böylece artıyor ve bölünmeler peşi sıra geliyor. Gideon Saar’ın ayrılmasından sonra parlamento (Knesset) üyesi ve eski Yüksek Öğretim Bakanı Zeev Elkin, Netanyahu’nun değiştirilmesi gerektiğini söyleyerek Netanyahu’yu “devlete karşı kendi kişisel çıkarlarının esiri olmuş biri” şeklinde niteledi. Zeev Elkin, adına “bu bunamışlık” dediği şeyin artık durdurulmasını istedi, hatta tıpkı Gideon Saar gibi hiçbir surette Netanyahu ile hükümet kurulmayacağına dair söz verdi. (Maariv Online, 2020).

Likud Partisinden ayrıldığını ilan edip Gideon Saar liderliğinde kurulan Yeni Umut Partisine katılma kararı alan diğer bir kişi, Eilat Belediye Başkanı Meir Yitzhak Halevi oldu. Aynı şekilde Halevi’nin arkadaşı olan ve Aşdod belediye başkan yardımcılığı yapan Gabi Knafo da korona krizini yönetme konusunda hükümeti başarısızlıkla suçladı. (Bersky, 2020).

Öte yandan Netanyahu, parlamento (Knesset) üyelerinden bazılarının istediği parti içi ön seçim yapılmasından kaçınıyor. Böylece Netanyahu, aday listesi üzerinde tahakkümünü kurmak ve parti içi rakiplerinin veya Gideon Saar’ın taraftarlarının yükselmesini önlemeyi hedefliyor. Bu nedenle Netanyahu, sürekli Yisrael Katz ve Haim Katz’la istişare ediyor ve kendi taraftarlarından 6 üyeyi, ilk 10’a sokmaya çalışıyor. Bunların arasında dikkat çekenlerden biri, parlamento (Knesset) üyesi ve Gesher Partisi lideri Orly Levy’dir. Levy, önceki seçimlerde Meretz Partisiyle ittifak kurarak aday olmuştu. Orly Levy, solcu biri olduğu için bu durum, Likud partisindeki üyelerin şaşkınlıklarını artırdı. Ayrıca ön seçim yapılmadan aday listelerinin oluşturulması, parti içindeki parlamento üyesi Nir Barkat gibi diğer yöneticilerin de kızgınlığını artırdı. Hâlbuki Nir Barkat, daha önce Likud’un İsrail’de demokratik olan tek parti olduğunu söyleyerek partisiyle iftihar ediyordu. (Schlesinger, 2020).

Diğer yandan İşçi Partisinden Tel Aviv Belediye Başkanı seçilen Ron Huldai, siyasi hayattan çekilen Amir Peretz’in yerine İşçi Partisinin başına geçeceği söylentileri çıktından sonra yeni bir parti kurarak gelecek seçimlerde hükümet başkanlığı için yarışacak. Huldai, Netanyahu’yu eleştirenlerin ve Gantz ile kurduğu ittifaka karşı çıkanların başında yer alıyor. Huldai, hükümetin sadece korona krizini değil kendi kendini yönetmekte bile başarısız olduğunu dile getiriyor. Tüm bu olanlar, İsrail’deki siyasi haritanın artık sağ ve sol şeklinde bölünmeyeceğini aksine Netanyahu’yu destekleyen sağ ile ona karşı çıkan sağ arasında bölüneceğini gösteriyor. (Ezra, 2020).

Anketler ve Gantz’ın Hükümete Başkanlık Etme Şansı

27.12.2020 tarihi itibariyle haber kanalı N12’ye yansıyan son anketlere göre Netanyahu’nun liderliğindeki Likud Partisi 28 sandalye alarak birinci sırada yer alıyor. Sonraki sırada 19 sandalye kazanarak Saar liderliğindeki Yeni Umut Partisi geliyor. Bu arada Bennet liderliğindeki Yamina Partisi 13 sandalye, Ya’alon ile Lapid’in kurduğu ittifak 16 sandalye, Birleşik Arap Listesi 11 sandalye, Liberman liderliğindeki “İsrail Evimiz” Partisi 6 sandalye, Şas Partisi ile Yahadut Hatora (Birleşik Tevrak Yahudiliği) Partisi ortaklaşa 8 sandalye, Meretz Partisi 6 sandalye, listenin sonunda ise Gantz’in Mavi-Beyaz Partisi seçim barajını zorlayarak 5 sandalye kazanıyor. Fakat bu durum, henüz bazı anketlerin Gantz’den ayrılan Huldai’nin partisinin, seçimlerde Gantz’ın partisi üzerinde bırakacağı etki oranını göstermeden önceki bir tablodur (maariv online, 2020). Aynı zamanda parlamento üyesi ve Adalet Bakanı Nissen Korn da Gantz’den ayrılarak Huldai’nin partisine katıldı. (Levinson, 2020).

Dördüncü Seçimler ve Yeni Bir Hükümetin Kurulması

Bu anketlerin gölgesinde ve bir yıl içinde yapılan üç seçime rağmen istikrarlı bir hükümetin kurulmasını engelleyen ve artarak devam eden siyasi kamplaşmaların olduğu bir ortamda 2021 Mart ayında yapılacak dördüncü seçimden sonra da istikrarlı bir hükümetin kurulamayacağı muhtemeldir. Buna göre önceki seçimlerde yapılan anlaşmaya uygun olarak mevcut hükümetin alternatif başbakanı Beni Gantz’ın yapması gereken, Binyamin Netanyahu’dan fiilen hükümet başkanlığını devralacağı 2021 Kasım ayına kadar parlamentoda (Knesset) kalmaya devam etmesidir. Araştırmaların gösterdiğine göre böyle bir takvimin garanti dâhilinde olmamasına rağmen, geçen iki yıl boyunca İsrail’de siyaset arenasının yaşadıkları, her türlü ihtimale kapı aralıyor. Bunun anlamı Netanyahu’nun kendisi de son yapılan seçimlerden bir buçuk yıl öncesine kadar krizden istifade ettiği gibi şuan parlamentonun feshedilmesinden sonra hükümetin başında kalarak mevcut krizden istifade etmeyi daha fazla sürdüremeyecektir. (Liel, 2020).

Özetle

İsrail’deki siyaset arenasında olup bitenlere ve öncekilerden daha fazla artan bölünmelere ve yaşanan istikrarsızlıklara bakınca bu krizden nasıl çıkılacağını hayal etmek oldukça zordur. Netanyahu’nun General Gantz liderliğindeki Mavi-Beyaz Partisini kendi koalisyonuna çekerek kendisine rakip olan bloğu dağıtmayı başardığı doğrudur ancak diğer yandan sağ bloktan Naftali Bennet ve partisi Yamina gibi en önemli müttefiklerini kaybetti. Nitekim daha önce Bennet, bütün seçimlerde Netanyahu’yu hükümet başkanlığına aday olarak desteklemişti. Öte yandan Gantz’ın da Netanyahu’yla birlikte hükümet ortaklığını kabul etmesi nedeniyle kendi popülaritesini ve merkez sağ ile soldan kendi müttefiklerinin güvenini kaybettiği doğrudur. Hatta Gantz’ın kitlesi, gelecek seçimlerde barajı aşma riski taşıyacak kadar azınlığa düşmüş durumda. Tabi ki Netanyahu da kendisinden ayrılarak yeni bir parti kuran Gideon Saar nedeniyle kendi partisinden önemli bir kitleyi kaybetti. Kamuoyu araştırmalarına göre siyaset sahnesi çok daha fazla karışık görünüyor ve bölünmeler, yeni partiler derken tüm senaryolar eşit durumda ancak tekrar Netanyahu’nun liderlik edeceği bir ittifakın oluşmasını zorlaştırıyor. Ayrıca geçen iki yıl boyunca mevcut çalkantılardan yararlanarak sadece hükümetin başında kalmayı sürdüren Netanyahu, belki hükümet başkanlığını vekâleten Gantz’a devretmek zorunda kalabilir.

Bu defa Gideon Saar liderliğinde sağ ile merkez sağın birlikte bir hükümet kurması en büyük olasılık. Zira Gideon Saar, Netanyahu’nun uzun süre desteğini aldığı dinî partiler tarafından da kabul gören bir isim. Netanyahu bloğu, bu defa parlamentonun (Knesset) feshedilmesiyle öncekilere nazaran daha fazla zarar gördü.