Dördüncü İsrail Seçimleri: Kriz Bitti Mi?

Dördüncü İsrail Seçimleri: Kriz Bitti Mi?

Selahaddin Avavde

İsrail’deki siyasi blokaj, 2018’in sonundan bu yana devam ediyor. Dönemin Savunma Bakanı Avigdor Liberman liderliğindeki İsrail Evimiz partisinin, önce Liberman’ın istifasının ardından, iktidardaki koalisyondan çekilmesiyle, yeni bir seçim tarihi belirlenmişti (Watd, 2018).  Böylece 21. Knesset için seçimler gerçekleştirilmiş ve hakkında suçlamalar bulunan Başbakan Benjamin Netenyahu nedeniyle parlamento iki bloğa ayrılmıştı (Hoffman ve Harkov, 2019). Muhalif blok hakkındaki adli soruşturmaya bağlı olarak Netenyahu’nun istifa etmesi ve tekrar aday olmaması gerektiğini savunurken, Netenyahu’yu destekleyen blok ise kanuni bir gerekçe olmadığı sürece görevine devam etme ve tekrar aday olma hakkının bulunduğunu ileri sürmüştü. Netenyahu’nun kendisi ise şahsına yöneltilen suçlamaları reddederek, birçok defa ifade ettiği gibi bu suçlamalardan bir sonuç çıkmayacağını çünkü ortada bir şey olmadığını iddia etmişti.

Aşağıdaki tablolar, hükümetin kurulmasını önleyen bölünmenin aslında açık bir şekilde Netenyahu’nun kendisiyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Zira “İsrail” sağı, geçmiş bütün seçimlerde ve krizin başlangıcından bu yana sandalyelerin çoğuna sahiptir ve sağdan herhangi bir lider orta veya soldan kimseye ihtiyaç duymadan sağcı bir hükümet kurabilmektedir. Nitekim 2018’in sonunda Liberman’ın istifası ve partisinin koalisyondan çekilmesinden önce de durum aynıydı. Liberman’ın Netenyahu’ya karşı tutumu, sağ koalisyonuna geri dönmemesindeki en büyük etkendi (Derviş, 2021).

Dört Turun Sonuçları

(Seçim Komisyonu, 2019+2020+2021)

Sola Karşı Sağ

(Seçim Komisyonu, 2019+2020+2021)

Sağdaki bölünmenin kendisi, başbakanın bölünmedeki rolünün ideolojinin yanında ne kadar merkezi bir rol oynadığını göstermektedir. Sağ blok Liberman liderliğindeki özellikle Araplar ve Filistinliler konularında radikal sağcı tutumlarıyla tanınan “İsrail Evimiz” partisi ile Naftali Bennett liderliğindeki Mart 2021 seçimlerinde Netenyahu’nun değişmesini isteyenlere katılan “Yamina” partisini ve ayrıca Gideon Sa’ar liderliğindeki Likud’dan ayrılarak yeni bir liste hazırlayan ve 2021 seçimlerinde 6 sandalye kazanan “Yeni Umut” partisini kapsamaktadır. Bu gelişmeler de Netenyahu’nun sol ve ortadan hasımlarının sol, orta ve sağ arasında kurulacak “değişim ittifakı” yoluyla görevden alınabileceği temayülünü arttırmıştır.

Avigdor Liberman, “İsrail”in tanık olduğu karmaşık siyasal durumun sorumlusunun dördüncü geç istikrarlı ve etkili bir hükümet kurmada başarısız olan Benjamin Netenyahu olduğunu düşünmektedir. Bu nedenle 24. Knesset’in açılışıyla birlikte “İsrail Evimiz” partisi, başbakanın yalnızca iki dönem görev yapmasını öngörecek bir yasa tasarısı sunacaktır. Bu tasarıyı geçmişte Netenyahu da desteklemiştir. Sunulacak diğer bir tasarı da, hakkında iddianame hazırlandığı takdirde başbakanın istifa etmesini öngörecektir (Bin Zuhri, 2021).

Krizde Arapların Rolü

“İsrail”deki siyasal krizin devam ediyor olmasında Knesset’teki Arap üyelerin rolünü görmezden gelmek mümkün değildir. Zira Knesset’teki Arap bloğu, sayısı az olmasına rağmen hükümet kurulmasında engel teşkil etmektedir. Çoğunlukla 10 sandalyeden fazla olmamalarına karşın, birbiriyle rekabet eden “İsrailli” blokların aleyhinde yer almakta ve bu blokların çoğunluğa ulaşmasına engel olmaktadır. Çünkü hükümet kurulması için Araplar olmaksızın Siyonist çoğunluk sağlanmalıdır. Bu da %50+1 yerine %55’e tekabül etmekte ve Araplar olmaksızın 61 Knesset üyesini gerektirmektedir. Bir yandan ırkçılık, diğer yandan da Araplarla siyasal program üzerinde anlaşılmaması nedeniyle, “İsrail” hükümetleri Arap bloklarıyla ittifak kurmaktan kaçınmaktadır (Savaid, 2019). Öte yandan Arapların listeleri tarihsel açıdan, sağın ırkçılığına karşı “İsrail” solunun müttefiki olagelmiştir. Son seçimlerde ise Netenyahu liderliğindeki hükümetin tutumu nedeniyle bölünme yaşanmış ve bu hükümetle iş birliği ya da anlaşma yapma ihtimali doğmuştur. Bunun sonucunda da Arapların ortak listeleri iki listeye bölünmüştür. Birinci liste, tutumunu sürdüren ortak listeyken, ikinci liste sağ ile sol ya da Netenyahu ile hasımları arasında fark görmeyen birleşik listedir. Bu düşünceye göre, hükümeti kuran kim veya hangi ideolojiye sahip olursa olsun, hiçbir hükümet Arap toplumuna gerekli hizmetleri sunmayacaktır. Bu nedenle birleşik liste, Netenyahu ile rakipleri arasında belirleyici bir role sahip olacaktır. Buna bağlı olarak da bu liste, “İsrailli” partilerle yeni hükümet kurma senaryoları üzerine görüşmektedir. Kendisini seçen Arap toplumunun taleplerini ise şu şekilde iletmektedir:

1. Arap toplulukları arasında suçla mücadele planı oluşturulması.
2. Necef’teki Bedevi kabilelerin tanınması.
3. Keiments Yasası’nın dondurulması (Bender, 2021).[1]
4. Ulus devlet yasasının dondurulması.
5. Eşcinsel hakları konusunda oy verme özgürlüğünün sağlanması (Ezulavi ve Şa’lan, 2021).
6. Arap kentlerinin genişlemesinin milyarlarca şekel ile finanse edilmesi (Bin Zuhri, 2021).

Öngörülen Senaryolar

Mart 2021 seçimlerinin sonuçlarına bakıldığında, öngörülen senaryolar şu şekildedir:

1. Beşinci seçime gidilmesi. Bu senaryo şu an için en çok öngörülen senaryodur. Nitekim mevcut iki blok, tutumunu belirlemiştir. Bloklardan herhangi birinin, ister Netenyahu’ya muhalif isterse de onu destekliyor olsun, 61 oya ulaşamaması halinde, İsrailliler altı ay sonra tekrar seçim sandıklarına gitmek zorunda kalacaktır. Bu senaryoya göre, İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin, Netenyahu’yu 28 gün içinde hükümet kurmakla görevlendirecektir. Bu süre cumhurbaşkanının onayıyla 14 gün uzatılabilecektir. Netenyahu’nun hükümet kurmada başarısız olması halinde ise, İsrail Cumhurbaşkanı, uzatılması söz konusu olmayacak şekilde 28 gün içinde hükümet kurması için başka bir ismi görevlendirecektir. İkinci adayın da başarısız olması durumunda, İsrail Cumhurbaşkanı görevi Knesset’e havale edecek, parlamento da Rivlin’den 61 vekilin desteğine sahip bir kişiyi hükümeti kurmakla görevlendirmesini isteyecek ya da Knesset kendisini feshedecektir. Knesset’in feshi halinde ise, fesihten 3 ay sonra olmak üzere “İsrail” tekrar seçim sandıklarına gidecektir (Arnavut, 2021).
2. Netenyahu’nun hükümeti kurmada başarılı olması. Bu senaryo da makul görünmektedir. Çünkü Netenyahu bloğu şu anda 59 Knesset üyesinden oluşmakta ve hükümet kurmak için yalnızca iki üyeye ihtiyaç duymaktadır. Mart 2020 seçimlerinden sonra Netenyahu, hasmı Beni Gantz’la dönüşümlü bir hükümet kurmayı başarmıştır. Şimdi ise muhalif cepheye nüfuz ederek, tarafına üye çekmeye çalışacaktır. Nitekim seçim sonuçlarının açıklanmasından bu yana, “Yeni Umut” listesinde bulunan iki eski Likud üyesini ikna etmeye çaba harcamış, aynı şekilde Knesset’in Arap üyelerinden Likud üyesi Eyyub Karra’yı, sağın en uç noktasında bulunan dindar Siyonist müttefiklerinin itirazına rağmen elçi olarak birleşik Arap listesi lideri Mansur Abbas’a göndererek ittifak kurmaya çalışmıştır. Ancak bu senaryo başarıya ulaşsa ve hükümet kurulsa dahi, bu hükümetin ömrünün uzun olmayacağı öngörülmektedir. Eninde sonunda beşinci seçimlere gidilecektir. Özellikle de hükümetin dar katılımlı olması halinde, önceki hükümette yaşananlar tekrar yaşanacaktır. Bu nedenle bu ihtimalin gerçekleşmesi zor görünmektedir (France 24, 2021).
3. Alternatif bir değişim hükümetinin kurulması. Netenyahu’ya muhalif olan partiler, başta Yair Lapid liderliğindeki Yesh Atid olmak üzere, 57 sandalyeye sahiptir. Bu sandalyelere ortak Arap listesi üyeleri de dahildir. Buna bağlı olarak Mansur Abbas liderliğindeki birleşik Arap listesine ve belki de Naftali Bennett liderliğindeki Yamina partisine gereksinim duymaktadırlar. Ancak bu blok, siyasi açıdan heterojen değildir. Siyasi tutumlarında da sağ, sol ve Araplar olmak üzere farklılık göstermektedir. Bu da başarı ihtimalini oldukça düşürmektedir. Nitekim Liberman, partisinin hükümeti kurması için Yair Lapid’i önereceğini söylemiş, beşinci seçimin sorumluluğunu ise bu adımı başarısız kılmaya çalışanlara yüklemiştir (Bin Zuhri, 2021).

Netenyahu Başbakanlığa Devam Edecek Mi?

Netenyahu’nun hükümet kurabilmesi zor gözükmektedir. Aynı şekilde daha zor olan ise, hasımlarının hükümet kurmasıdır. Bu nedenle büyük olasılıkla kriz devam edecek ve beşinci seçimlere gidilecektir. Öte yandan seçimlerden önce Netenyahu’nun başbakanlığını kaybetmesi de mümkündür. Geçici hükümetin devam etmesi durumunda bu göreve rakibi Beni Gantz’ın gelmesi söz konusu olabilir. Nitekim aralarında geçtiğimiz yıl imzalanan dönüşüm anlaşması bunu gerektirmektedir (Yo’az, 2021). Burada Gantz’ın tek yapması gereken, Knesset’te kalabilmektir. Son seçimlerde de durum böyle olmuş, partisi 8 sandalye kazanmıştır. Bununla beraber yeni bir hükümetin kurulmaması durumunda, dönüşüm anlaşması gereği önümüzdeki Kasım ayında Gantz, geçici hükümetin başbakanı olacaktır (Lial, 2020).

Kaynaklar:

Hoffman G. Ve Harkov L. (2019, 5 30) Netenyahu Koalisyon Kuramadığından İsrail Tekrar Seçime Gidiyor, Jerusalem Post: https://web.archive.org/web/20200717100222/https://www.jpost.com/Israel-News/Elections-set-for-Sept-17-after-coalition-talks-fail-591044

Arnavut A. (2021, 3 24), İsrail Seçimlerinin Olası Senaryoları (Haber Analizi), Anadolu Ajansı: %D8%AA%D8%AD%D9%84%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9/3-%D8%B3%D9%8A%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%85%D9%84%D8%A9-%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A7%

Ezulayi M ve Şa’lan H, (2021, 3 28),  הקפאת חוק הלאום וחופש הצבעה בענייני להט“ב: הדרישות של עבאס מלפיד, Yedioth Ahronoth: https://www.ynet.co.il/news/article/BJaZYhaNd#autoplay

Bin Zuhri I, (2021, 3 28), ליברמן: נמליץ על לפיד כמועמד להרכבת הממשלה., Haaretz: https://www.haaretz.co.il/news/elections/1.9661765

Bender I, (2021, 3 28), עבאס נפגש עם לפיד: אלו הדרישות שהציב בתמורה להקמת ממשלה., Maariv: https://www.maariv.co.il/elections-2021/Article-830367

Derviş I, (2021, 3 25), Ekonomist: İsrail’deki Siyasal Krizin Sebebi Netenyahu ve Görevde Kalması Yeni Seçimlere Yol Açacak, Alquds Alarabi: https://www.alquds.co.uk/%D8%A5%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86%D9%88%D9%85%D9%8A%D8%B3%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88-%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D9%81%D9%8A- %D8%A3/

Savaid H, (2019, 4 9), İsrail’deki Arap Azınlık ve Knesset Seçimleri, Washington Institute: https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/alaqlywt-alrbywt-fy-asrayyl-wantkhabat-alknyst

France 24, (2021, 3 26), Belirsiz Sonuçlar Likud ve Müttefiklerinin Koalisyon Kurmasını Zorlaştırıyor, France 24: https://www.france24.com/ar/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B3%D8%B7/20210326-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%

Seçim Komisyonu, (2019+2020+2021), https://votes23.bechirot.gov.il

Lial D, (2020, 12 25), סיכוי אחרון: הפרצה המשפטית שיכולה להבטיח לגנץ את ראשות הממשלה., N12: https://www.mako.co.il/news-politics/2020_q4/Article-4b8a6cb6f4b9671026.htm?sCh=31750a2610f26110&pId=173113802

Watd M M, (2018, 11 14), Liberman’ın İstifası… Netenyahu’nun Seçim Öncesi “Günah Keçisi”, Al-Jazeera: https://www.aljazeera.net/news/reportsandinterviews/2018/11/14/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%84%D9%8A%D8%A8%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%83%D8%A8%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AF%D8%A7%D8%A1-%D9%84%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88

Yo’az Y, (2021, 1 17), האם גנץ יוכל לכהן כרה“מ גם אם כבר לא יהיה חבר כנסת?, Zman: https://www.zman.co.il/189544

[1] Knesset 05.04.2017 tarihinde Keimenst yasasını onayladı. Yasa, ruhsatsız evlerin yıkımının hızlandırılmasını öngörüyordu. Bu evler aslında, 1948 topraklarındaki ve ayrıca işgal altındaki Kudüs’teki Arap kasabalarını kapsamaktaydı.